georgekostas
02-12-2009, 16:20
''Οπου παει το κοπαδι,εκει ειναι και το σπιτι μας''
http://3.bp.blogspot.com/_VUBXAjNyWvc/SxVc6DPjUaI/AAAAAAAAGic/coDGVhvpvjk/s320/13.bmp (http://3.bp.blogspot.com/_VUBXAjNyWvc/SxVc6DPjUaI/AAAAAAAAGic/coDGVhvpvjk/s1600/13.bmp)
Δεκαετία του 1970. Μαθητής δημοτικού στο χωριό Μαρκινιάδα Άρτας, θυμάμαι τρία παιδιά που δεν έμεναν στο χωριό, αλλά έρχονταν στο σχολείο μας. Σταυρούλα, Λάμπρος και Στέλιος, τα ονόματά τους.
Τα παιδιά αυτά έρχονταν με τα πόδια από το σπίτι τους, περίπου 12 χιλιόμετρα πηγαινέλα! Με βροχές, με χιόνια, με καταιγίδες, με λιοπύρι. Σκληρή ράτσα, αλλά και καλή «πάστα» τα παιδιά αυτά.
Σήμερα μεγάλωσαν φυσικά, είναι καταξιωμένοι επαγγελματίες και πετυχημένοι οικογενειάρχες, προόδευσαν σε όλα τα επίπεδα. Οι γονείς τους εξακολουθούν να ζουν στις ίδιες δύσκολες συνθήκες, όπως και τα παλιά τα χρόνια. Είναι κτηνοτρόφοι...
«βλάχοι» όπως τους λένε οι υπόλοιποι. Φυσικά δεν είναι βλαχόφωνοι (δηλαδή δεν μιλάνε την αρω#####κή διάλεκτο), όπως οι κτηνοτρόφοι σε άλλα σημεία της Ελλάδας. Είναι γέννημα-θρέμμα της Άρτας, των Τζουμέρκων συγκεκριμένα.
Μεγάλο παιδί πλέον κι ο ίδιος, αποφάσισα να πάω να δω πώς περνούν, πώς είναι η ζωή τους...
Καταρχήν, να δώσω γεωγραφικό στίγμα. Το ζεύγος Γιάννη και Μάρθας Στέργιου, που παρουσιάζω, ζει στην περιοχή Λάκκοι, η οποία βρίσκεται περίπου 6 χιλιόμετρα από το χωριό Μαρκινιάδα, 24 χλμ. βόρεια της Άρτας.
Οι κτηνοτρόφοι αυτοί ουσιαστικά ακολουθούν το κοπάδι στον τόπο βοσκής του. Το καλοκαίρι μένουν στο ξακουστό τζουμερκοχώρι Θεοδώριανα (εκεί απ’ όπου κατάγονται), ενώ τον χειμώνα κατεβαίνουν στα χειμαδιά, δηλαδή στο χωριό Μαρκινιάδα (ημιορεινά για την ακρίβεια, καθώς το υψόμετρο είναι 480 μ.). Είναι ένας κρίκος μιας αλυσίδας που τα βάθη της χάνονται στους αιώνες, στο απώτατο παρελθόν. Ο πρώτος κρίκος της ανιχνεύεται στους μακρινούς προγόνους μας, τους τροφοσυλλέκτες, που ακολουθούσαν τα ζώα προκειμένου να εξασφαλίσουν την τροφή τους.
Οι άνθρωποι αυτοί είναι από τους τελευταίους γηγενείς των Τζουμέρκων. Δημιουργημένοι εξ ολοκλήρου από τη γη τους, ζώντας από τη γη και, κυρίως, από τα πλάσματα που αυτή θρέφει.
Εβδομηντατριάχρονος με μαλλί εικοσάρη!
Το σπίτι των νομάδων αυτών κτηνοτρόφων βρίσκεται αρκετά μακριά από τον κεντρικό δρόμο, περίπου τρία χιλιόμετρα.
Αυτοκίνητο δεν διαθέτουν, τα πόδια κι ένα μουλάρι είναι τα μεταφορικά τους μέσα. Όμως όχι μόνο δεν γογγύζουν, αλλά δείχνουν (και είναι, πιστέψτε με) πραγματικά ευτυχισμένοι. Πώς αλλιώς να εξηγήσεις, για παράδειγμα το γεγονός ότι ο κυρ-Γιάννης είναι 73 χρονών, κι όμως το μαλλί του είναι κατάμαυρο;! Ζήτημα αν έχει πέντε-δέκα άσπρες τρίχες. Είναι γερή η κράση του, θα πείτε. Μπορεί να είναι κι έτσι. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι ο τρόπος ζωής αυτός που τον κάνει να φαίνεται αρκετά νεότερος. Εξάλλου, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι ο 73χρονος κυρ-Γιάννης και η 68χρονη σύζυγός του Μάρθα είναι οικονομικά και επαγγελματικά ενεργοί πολίτες, και μάλιστα σε ένα τόσο δύσκολο επάγγελμα όπως είναι του παραδοσιακού κτηνοτρόφου που πρέπει να έχει φυσική κατάσταση ολυμπιονίκη για να κάνει τόσα χιλιόμετρα καθημερινά και σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Συνομήλικοί τους στις πόλεις με δυσκολία βγαίνουν από το σπίτι για να πάνε μέχρι τη στάση του λεωφορείου....
Ευτυχία μη ηλεκτροδοτούμενη!
Με το που με βλέπουν έξω από το σπίτι τους, με υποδέχονται με εγκαρδιότητα που σπάνια συναντάς. Φυσικά τούς γνώριζα από παλιά, άρα δεν υπήρξαν τυπικές ερωτήσεις. Όλες οι ερωτήσεις ήταν ζουμερές, αυθεντικές και χωρίς καμία δημοσιογραφική σκοπιμότητα. Μια αβίαστη, φιλική και γνήσια κουβέντα, ή μάλλον επικοινωνία, θα έλεγα.
Οι άνθρωποι αυτοί μού έδειξαν ότι η πραγματική ευτυχία δεν πρέπει να στηρίζεται στον τεχνικό πολιτισμό, ή μάλλον να μην στηρίζεται μόνο σε αυτόν.
Δεν έχουν ρεύμα, αλλά δεν διαμαρτύρονται. Δεν βλέπουν τηλεόραση, όμως δεν αισθάνονται έξω από τον άλλο κόσμο. Και τούτο επειδή δεν έχουν το αλκοολίκι με την τεχνολογία που, δυστυχώς, κατατρύχει πάρα πολλούς από εμάς. Οι άνθρωποι αυτοί, λοιπόν, που σας παρουσιάζω έχουν ερείσματα πραγματικά. Εργασία, συντροφικότητα, αγάπη, προσήλωση στην οικογένεια, απόλαυση της κάθε μικροχαράς που απλόχερα μάς δίνει η ζωή κι εμείς την προσπερνούμε βιαστικά.
Χωρίς ρεύμα λοιπόν. Έχουν συνηθίσει όμως επειδή η δουλειά με τα ζώα τελειώνει σχεδόν την ώρα που νυχτώνει. Οπότε, ούτως ή άλλως, οι άνθρωποι αυτοί κατάκοποι πρέπει να πάνε για ύπνο. Εξάλλου, το εγερτήριο γίνεται πρωί-πρωί, για να εκμεταλλευθούν και το δευτερόλεπτο φυσικού φωτός. Όπως λέει πολύ σωστά ο θυμόσοφος μπαρμπα-Γιάννης, «Όσο βοηθάει η αυγή, ούτε η μάνα, ούτε αδερφή»!
Γίδια και πρόβατα αποτελούν το κοπάδι τους, το οποίο όπως -προανέφερα- καθορίζει και τον τόπο διαμονής του ηλικιωμένου ζευγαριού. Πολλές και απαιτητικές οι δουλειές που πρέπει να γίνουν καθημερινά. Άρμεγμα, «προσθήλασμα» (βύζαγμα των κατσικιών και των αρνιών από τις μανάδες τους), βόσκηση του κοπαδιού, ξανά άρμεγμα το βράδυ. Φυσικά θα πρέπει να συνυπολογιστούν και οι παράπλευρες εργασίες: κόψιμο ξύλων, κουβάλημα νερού, καθάρισμα σπιτιού και στάβλων, μαγείρεμα...
Και βέβαια το πήξιμο του τυριού με φυσικό τρόπο (πυτιά, δηλαδή στομάχι μικρού αρνιού ή κατσικιού), που είναι μια μπελαλίδικη διαδικασία, η οποία απαιτεί ταχύτητα, προσήλωση και προσοχή για να γίνει νόστιμο το τυρί. Το γάλα δεν το πουλάνε στις γαλακτοβιομηχανίες της περιοχής. Το εκμεταλλεύονται μόνοι τους. Και βέβαια μιλάμε για φέτα με Φ κεφαλαίο.
Έχοντας δύο πατρίδες
Την παραμονή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ο κυρ-Γιάννης και η κυρα-Μάρθα φορτώνουν τα υπάρχοντά τους (έμψυχα και άψυχα) σε δύο φορτηγά και μετακινούνται στο χωριό Θεοδώριανα, το πιο ορεινό της Άρτας. Εκεί θα ξεκαλοκαιριάσουν, αφού το χορτάρι είναι άφθονο και τα ζώα τους θα έχουν δωρεάν τροφή.
Κι εδώ όμως τα πράγματα είναι δύσκολα. Τα φορτηγά τούς αφήνουν στην περιοχή Σταυρός. Από εκεί συνεχίζουν πεζή, όλοι μαζί (άνθρωποι, «αρνοκάτσικα», οι κότες φορτωμένες σε κοφίνια στο μουλάρι, καθώς και οι σκύλοι με τις γάτες!). Φτάνουν στην περιοχή Φτέρη, όπου είναι και ο καταληκτικός προορισμός τους μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, οπότε θα ξανακατηφορίσουν για τη Μαρκινιάδα.
Στην περιοχή Φτέρη ζουν σε καλύβες τόσο αυτοί, όσο και τα ζώα τους. Φυσικά, για ρεύμα και λοιπές ανέσεις, ούτε λόγος! Για να πάνε στα Θεοδώριανα (όπου βρίσκεται το σπίτι τους), απαιτείται τετράωρο περπάτημα. Όμως κι αυτή τη δυσκολία την έχουν αποδεχθεί και την έχουν συνηθίσει. Ο κυρ-Γιάννης με περηφάνια, αλλά και με μια φυσικότητα που εκπλήσσει, μου μιλάει για τις νύχτες που φυλάνε με βάρδιες να μην πλησιάσουν οι λύκοι και ξεκληρίσουν το κοπάδι τους.
Μια ζωή δύσκολη, αδιανόητη για όλους εμάς. Να έχεις δύο σπίτια, δύο ζωές στη διάρκεια ενός χρόνου. Κι αυτό να το επαναλαμβάνεις για όλη σου τη ζωή.
Όμως αυτή η ζωή τούς αρέσει, τους «γεμίζει». Διαμαρτύρονται βέβαια που το γάλα πωλείται πλέον φτηνότερα από το νερό, όμως αγωνίζονται καθημερινά για τον επιούσιο. «Κριτσίλωσαν (=κύρτωσαν) τα δάχ(τυ)λα μ’, Βασίλη», μου λέει ο κυρ-Γιάννης, δείχνοντάς μου τα χέρια του που όντως επλήγησαν από παραμορφωτική αρθρίτιδα, καθώς τα αρμέγματα που έχουν κάνει μπορεί να ανέρχονται, χωρίς υπερβολή, σε εκατομμύρια!
«Τα πιδιά μας τα ’νει φευγάτα (=ξενιτεμένα), αλλά ειμείς μένουμει ειδώ όσου αντέχουμει», μου λένε με μια αφοπλιστική και συγκλονιστική ειλικρίνεια. Τον πονάνε τον τόπο τους, αγαπάνε αυτό που κάνουν. Και βέβαια, παρά τον δύσκολο αγώνα τους, σου χαρίζουν το πιο λαμπερό και αγνό χαμόγελο. Αγνοί άνθρωποι, που σπάνια συναντάς στην εποχή μας.
Αν και ξέρω σχεδόν την απάντησή τους, τους ρωτάω γιατί δεν ακολουθούν τα παιδιά τους στις πόλεις. Μου απαντά ο κυρ-Γιάννης με μια συγκλονιστική λαϊκή σοφία: «Το μ’κρό του δέντρου, άμα του ξεριζώ’εις, όπ’θει κι να το βάλ’ς θα ματαπιάσει. Το γέρ’κου δεν πιάνει π’θεινά, ξειραίνειτει»!
«Για αμάξι έχω το μουλάρι»...
Δεν έμαθε να οδηγεί ο κυρ-Γιάννης. Πώς βολεύεται; Με το μουλάρι. Αυτό χρησιμοποιεί τόσο για μετακίνηση του ίδιου και της γυναίκας του, όσο και για τη μεταφορά διαφόρων αγαθών.
Το μουλάρι, ως γνωστόν, έχει πολύ μεγάλη δύναμη, αλλά διαθέτει και μεγάλες αντοχές. Σε μια ζωή τόσο σκληρή όσο αυτή των κτηνοτρόφων, μόνο ένα μουλάρι μπορεί να τα βγάλει πέρα.
«Το γλέπ’ς αυτό; Είνει τ’... αμάξι μας», μου λέει γελώντας ο κυρ-Γιάννης. Και το ζώο αυτό, υπάκουο, ανθεκτικό και συνεργάσιμο, αποτελεί όντως τον πιο πολύτιμο βοηθό αυτών των ανθρώπων. Χωρίς τη βοήθειά του δεν μπορεί να περάσει ούτε μια μέρα στη ζωή τους.
Κι ένα φωτογραφικό παραλειπόμενο: Όπως η κυρα-Μάρθα είχε το όμορφο και εντυπωσιακό μουλάρι δεμένο με την τριχιά, κι εγώ την απαθανάτισα με τη μηχανή, την είδα σαν να βγαίνει από το πολύ μακρινό ηπειρώτικο παρελθόν, καθώς το πρόσωπο της χαμογελαστής «βλάχας» έκανε έναν πανέμορφο συνδυασμό με το όμορφο ζώο δίπλα της και τις κορυφογραμμές των βουνών να αχνοφαίνονται στο βάθος. Ένιωσα (δεν είπα ότι είμαι!) σαν τον συμπατριώτη μου τον Κώστα Μπαλάφα, που με τον φακό του μας χάρισε φωτογραφίες-έργα τέχνης που εξυμνούν με τον καλύτερο τρόπο το μοναδικό τοπίο της Ηπείρου και τους υπέροχους ανθρώπους της.
Οι άνθρωποι αυτοί που σας παρουσίασα με έκαναν πιο σοφό. Βλέποντάς τους και ζώντας για λίγο μαζί τους, είδα ότι η ευτυχία μπορεί να κρύβεται σε πολύ απλά πράγματα. Όσο κι αν είναι σκληρή η ζωή τους, τους καλοτυχίζω. Είναι αγνοί, ανόθευτοι, αμόλυντοι. Λέτε να είναι τυχαίο το ότι οι πρώτοι άνθρωποι που αντίκρισαν τον νεογέννητο Ιησού στη Φάτνη ήταν βοσκοί;
http://3.bp.blogspot.com/_VUBXAjNyWvc/SxVc6DPjUaI/AAAAAAAAGic/coDGVhvpvjk/s320/13.bmp (http://3.bp.blogspot.com/_VUBXAjNyWvc/SxVc6DPjUaI/AAAAAAAAGic/coDGVhvpvjk/s1600/13.bmp)
Δεκαετία του 1970. Μαθητής δημοτικού στο χωριό Μαρκινιάδα Άρτας, θυμάμαι τρία παιδιά που δεν έμεναν στο χωριό, αλλά έρχονταν στο σχολείο μας. Σταυρούλα, Λάμπρος και Στέλιος, τα ονόματά τους.
Τα παιδιά αυτά έρχονταν με τα πόδια από το σπίτι τους, περίπου 12 χιλιόμετρα πηγαινέλα! Με βροχές, με χιόνια, με καταιγίδες, με λιοπύρι. Σκληρή ράτσα, αλλά και καλή «πάστα» τα παιδιά αυτά.
Σήμερα μεγάλωσαν φυσικά, είναι καταξιωμένοι επαγγελματίες και πετυχημένοι οικογενειάρχες, προόδευσαν σε όλα τα επίπεδα. Οι γονείς τους εξακολουθούν να ζουν στις ίδιες δύσκολες συνθήκες, όπως και τα παλιά τα χρόνια. Είναι κτηνοτρόφοι...
«βλάχοι» όπως τους λένε οι υπόλοιποι. Φυσικά δεν είναι βλαχόφωνοι (δηλαδή δεν μιλάνε την αρω#####κή διάλεκτο), όπως οι κτηνοτρόφοι σε άλλα σημεία της Ελλάδας. Είναι γέννημα-θρέμμα της Άρτας, των Τζουμέρκων συγκεκριμένα.
Μεγάλο παιδί πλέον κι ο ίδιος, αποφάσισα να πάω να δω πώς περνούν, πώς είναι η ζωή τους...
Καταρχήν, να δώσω γεωγραφικό στίγμα. Το ζεύγος Γιάννη και Μάρθας Στέργιου, που παρουσιάζω, ζει στην περιοχή Λάκκοι, η οποία βρίσκεται περίπου 6 χιλιόμετρα από το χωριό Μαρκινιάδα, 24 χλμ. βόρεια της Άρτας.
Οι κτηνοτρόφοι αυτοί ουσιαστικά ακολουθούν το κοπάδι στον τόπο βοσκής του. Το καλοκαίρι μένουν στο ξακουστό τζουμερκοχώρι Θεοδώριανα (εκεί απ’ όπου κατάγονται), ενώ τον χειμώνα κατεβαίνουν στα χειμαδιά, δηλαδή στο χωριό Μαρκινιάδα (ημιορεινά για την ακρίβεια, καθώς το υψόμετρο είναι 480 μ.). Είναι ένας κρίκος μιας αλυσίδας που τα βάθη της χάνονται στους αιώνες, στο απώτατο παρελθόν. Ο πρώτος κρίκος της ανιχνεύεται στους μακρινούς προγόνους μας, τους τροφοσυλλέκτες, που ακολουθούσαν τα ζώα προκειμένου να εξασφαλίσουν την τροφή τους.
Οι άνθρωποι αυτοί είναι από τους τελευταίους γηγενείς των Τζουμέρκων. Δημιουργημένοι εξ ολοκλήρου από τη γη τους, ζώντας από τη γη και, κυρίως, από τα πλάσματα που αυτή θρέφει.
Εβδομηντατριάχρονος με μαλλί εικοσάρη!
Το σπίτι των νομάδων αυτών κτηνοτρόφων βρίσκεται αρκετά μακριά από τον κεντρικό δρόμο, περίπου τρία χιλιόμετρα.
Αυτοκίνητο δεν διαθέτουν, τα πόδια κι ένα μουλάρι είναι τα μεταφορικά τους μέσα. Όμως όχι μόνο δεν γογγύζουν, αλλά δείχνουν (και είναι, πιστέψτε με) πραγματικά ευτυχισμένοι. Πώς αλλιώς να εξηγήσεις, για παράδειγμα το γεγονός ότι ο κυρ-Γιάννης είναι 73 χρονών, κι όμως το μαλλί του είναι κατάμαυρο;! Ζήτημα αν έχει πέντε-δέκα άσπρες τρίχες. Είναι γερή η κράση του, θα πείτε. Μπορεί να είναι κι έτσι. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι ο τρόπος ζωής αυτός που τον κάνει να φαίνεται αρκετά νεότερος. Εξάλλου, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι ο 73χρονος κυρ-Γιάννης και η 68χρονη σύζυγός του Μάρθα είναι οικονομικά και επαγγελματικά ενεργοί πολίτες, και μάλιστα σε ένα τόσο δύσκολο επάγγελμα όπως είναι του παραδοσιακού κτηνοτρόφου που πρέπει να έχει φυσική κατάσταση ολυμπιονίκη για να κάνει τόσα χιλιόμετρα καθημερινά και σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Συνομήλικοί τους στις πόλεις με δυσκολία βγαίνουν από το σπίτι για να πάνε μέχρι τη στάση του λεωφορείου....
Ευτυχία μη ηλεκτροδοτούμενη!
Με το που με βλέπουν έξω από το σπίτι τους, με υποδέχονται με εγκαρδιότητα που σπάνια συναντάς. Φυσικά τούς γνώριζα από παλιά, άρα δεν υπήρξαν τυπικές ερωτήσεις. Όλες οι ερωτήσεις ήταν ζουμερές, αυθεντικές και χωρίς καμία δημοσιογραφική σκοπιμότητα. Μια αβίαστη, φιλική και γνήσια κουβέντα, ή μάλλον επικοινωνία, θα έλεγα.
Οι άνθρωποι αυτοί μού έδειξαν ότι η πραγματική ευτυχία δεν πρέπει να στηρίζεται στον τεχνικό πολιτισμό, ή μάλλον να μην στηρίζεται μόνο σε αυτόν.
Δεν έχουν ρεύμα, αλλά δεν διαμαρτύρονται. Δεν βλέπουν τηλεόραση, όμως δεν αισθάνονται έξω από τον άλλο κόσμο. Και τούτο επειδή δεν έχουν το αλκοολίκι με την τεχνολογία που, δυστυχώς, κατατρύχει πάρα πολλούς από εμάς. Οι άνθρωποι αυτοί, λοιπόν, που σας παρουσιάζω έχουν ερείσματα πραγματικά. Εργασία, συντροφικότητα, αγάπη, προσήλωση στην οικογένεια, απόλαυση της κάθε μικροχαράς που απλόχερα μάς δίνει η ζωή κι εμείς την προσπερνούμε βιαστικά.
Χωρίς ρεύμα λοιπόν. Έχουν συνηθίσει όμως επειδή η δουλειά με τα ζώα τελειώνει σχεδόν την ώρα που νυχτώνει. Οπότε, ούτως ή άλλως, οι άνθρωποι αυτοί κατάκοποι πρέπει να πάνε για ύπνο. Εξάλλου, το εγερτήριο γίνεται πρωί-πρωί, για να εκμεταλλευθούν και το δευτερόλεπτο φυσικού φωτός. Όπως λέει πολύ σωστά ο θυμόσοφος μπαρμπα-Γιάννης, «Όσο βοηθάει η αυγή, ούτε η μάνα, ούτε αδερφή»!
Γίδια και πρόβατα αποτελούν το κοπάδι τους, το οποίο όπως -προανέφερα- καθορίζει και τον τόπο διαμονής του ηλικιωμένου ζευγαριού. Πολλές και απαιτητικές οι δουλειές που πρέπει να γίνουν καθημερινά. Άρμεγμα, «προσθήλασμα» (βύζαγμα των κατσικιών και των αρνιών από τις μανάδες τους), βόσκηση του κοπαδιού, ξανά άρμεγμα το βράδυ. Φυσικά θα πρέπει να συνυπολογιστούν και οι παράπλευρες εργασίες: κόψιμο ξύλων, κουβάλημα νερού, καθάρισμα σπιτιού και στάβλων, μαγείρεμα...
Και βέβαια το πήξιμο του τυριού με φυσικό τρόπο (πυτιά, δηλαδή στομάχι μικρού αρνιού ή κατσικιού), που είναι μια μπελαλίδικη διαδικασία, η οποία απαιτεί ταχύτητα, προσήλωση και προσοχή για να γίνει νόστιμο το τυρί. Το γάλα δεν το πουλάνε στις γαλακτοβιομηχανίες της περιοχής. Το εκμεταλλεύονται μόνοι τους. Και βέβαια μιλάμε για φέτα με Φ κεφαλαίο.
Έχοντας δύο πατρίδες
Την παραμονή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ο κυρ-Γιάννης και η κυρα-Μάρθα φορτώνουν τα υπάρχοντά τους (έμψυχα και άψυχα) σε δύο φορτηγά και μετακινούνται στο χωριό Θεοδώριανα, το πιο ορεινό της Άρτας. Εκεί θα ξεκαλοκαιριάσουν, αφού το χορτάρι είναι άφθονο και τα ζώα τους θα έχουν δωρεάν τροφή.
Κι εδώ όμως τα πράγματα είναι δύσκολα. Τα φορτηγά τούς αφήνουν στην περιοχή Σταυρός. Από εκεί συνεχίζουν πεζή, όλοι μαζί (άνθρωποι, «αρνοκάτσικα», οι κότες φορτωμένες σε κοφίνια στο μουλάρι, καθώς και οι σκύλοι με τις γάτες!). Φτάνουν στην περιοχή Φτέρη, όπου είναι και ο καταληκτικός προορισμός τους μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, οπότε θα ξανακατηφορίσουν για τη Μαρκινιάδα.
Στην περιοχή Φτέρη ζουν σε καλύβες τόσο αυτοί, όσο και τα ζώα τους. Φυσικά, για ρεύμα και λοιπές ανέσεις, ούτε λόγος! Για να πάνε στα Θεοδώριανα (όπου βρίσκεται το σπίτι τους), απαιτείται τετράωρο περπάτημα. Όμως κι αυτή τη δυσκολία την έχουν αποδεχθεί και την έχουν συνηθίσει. Ο κυρ-Γιάννης με περηφάνια, αλλά και με μια φυσικότητα που εκπλήσσει, μου μιλάει για τις νύχτες που φυλάνε με βάρδιες να μην πλησιάσουν οι λύκοι και ξεκληρίσουν το κοπάδι τους.
Μια ζωή δύσκολη, αδιανόητη για όλους εμάς. Να έχεις δύο σπίτια, δύο ζωές στη διάρκεια ενός χρόνου. Κι αυτό να το επαναλαμβάνεις για όλη σου τη ζωή.
Όμως αυτή η ζωή τούς αρέσει, τους «γεμίζει». Διαμαρτύρονται βέβαια που το γάλα πωλείται πλέον φτηνότερα από το νερό, όμως αγωνίζονται καθημερινά για τον επιούσιο. «Κριτσίλωσαν (=κύρτωσαν) τα δάχ(τυ)λα μ’, Βασίλη», μου λέει ο κυρ-Γιάννης, δείχνοντάς μου τα χέρια του που όντως επλήγησαν από παραμορφωτική αρθρίτιδα, καθώς τα αρμέγματα που έχουν κάνει μπορεί να ανέρχονται, χωρίς υπερβολή, σε εκατομμύρια!
«Τα πιδιά μας τα ’νει φευγάτα (=ξενιτεμένα), αλλά ειμείς μένουμει ειδώ όσου αντέχουμει», μου λένε με μια αφοπλιστική και συγκλονιστική ειλικρίνεια. Τον πονάνε τον τόπο τους, αγαπάνε αυτό που κάνουν. Και βέβαια, παρά τον δύσκολο αγώνα τους, σου χαρίζουν το πιο λαμπερό και αγνό χαμόγελο. Αγνοί άνθρωποι, που σπάνια συναντάς στην εποχή μας.
Αν και ξέρω σχεδόν την απάντησή τους, τους ρωτάω γιατί δεν ακολουθούν τα παιδιά τους στις πόλεις. Μου απαντά ο κυρ-Γιάννης με μια συγκλονιστική λαϊκή σοφία: «Το μ’κρό του δέντρου, άμα του ξεριζώ’εις, όπ’θει κι να το βάλ’ς θα ματαπιάσει. Το γέρ’κου δεν πιάνει π’θεινά, ξειραίνειτει»!
«Για αμάξι έχω το μουλάρι»...
Δεν έμαθε να οδηγεί ο κυρ-Γιάννης. Πώς βολεύεται; Με το μουλάρι. Αυτό χρησιμοποιεί τόσο για μετακίνηση του ίδιου και της γυναίκας του, όσο και για τη μεταφορά διαφόρων αγαθών.
Το μουλάρι, ως γνωστόν, έχει πολύ μεγάλη δύναμη, αλλά διαθέτει και μεγάλες αντοχές. Σε μια ζωή τόσο σκληρή όσο αυτή των κτηνοτρόφων, μόνο ένα μουλάρι μπορεί να τα βγάλει πέρα.
«Το γλέπ’ς αυτό; Είνει τ’... αμάξι μας», μου λέει γελώντας ο κυρ-Γιάννης. Και το ζώο αυτό, υπάκουο, ανθεκτικό και συνεργάσιμο, αποτελεί όντως τον πιο πολύτιμο βοηθό αυτών των ανθρώπων. Χωρίς τη βοήθειά του δεν μπορεί να περάσει ούτε μια μέρα στη ζωή τους.
Κι ένα φωτογραφικό παραλειπόμενο: Όπως η κυρα-Μάρθα είχε το όμορφο και εντυπωσιακό μουλάρι δεμένο με την τριχιά, κι εγώ την απαθανάτισα με τη μηχανή, την είδα σαν να βγαίνει από το πολύ μακρινό ηπειρώτικο παρελθόν, καθώς το πρόσωπο της χαμογελαστής «βλάχας» έκανε έναν πανέμορφο συνδυασμό με το όμορφο ζώο δίπλα της και τις κορυφογραμμές των βουνών να αχνοφαίνονται στο βάθος. Ένιωσα (δεν είπα ότι είμαι!) σαν τον συμπατριώτη μου τον Κώστα Μπαλάφα, που με τον φακό του μας χάρισε φωτογραφίες-έργα τέχνης που εξυμνούν με τον καλύτερο τρόπο το μοναδικό τοπίο της Ηπείρου και τους υπέροχους ανθρώπους της.
Οι άνθρωποι αυτοί που σας παρουσίασα με έκαναν πιο σοφό. Βλέποντάς τους και ζώντας για λίγο μαζί τους, είδα ότι η ευτυχία μπορεί να κρύβεται σε πολύ απλά πράγματα. Όσο κι αν είναι σκληρή η ζωή τους, τους καλοτυχίζω. Είναι αγνοί, ανόθευτοι, αμόλυντοι. Λέτε να είναι τυχαίο το ότι οι πρώτοι άνθρωποι που αντίκρισαν τον νεογέννητο Ιησού στη Φάτνη ήταν βοσκοί;