GS Forum - "Έφυγε" ο Steve Jobs :(

Με
Η ομιλία-ορόσημο του Steve Jobs στο Πανεπιστήμιο Stanford
Μία σπάνια εμπειρία βίωσαν οι απόφοιτοι του Stanford τον Ιούνιο του 2005. Ενώπιον τους ο Steve Jobs διηγήθηκε τη ζωή τους- μέσα από τρεις ιστορίες- και όλα όσα έμαθε από αυτήν. «Μείνετε αχόρταγοι, μείνετε τρελαμένοι» είναι η προτροπή με την οποία έκλεισε ο Steve Jobs την ομιλία του, με τους παρευρισκόμενους να τον χειροκροτούν όρθιοι.

Διαβάστε την ομιλία

«Είναι μεγάλη μου τιμή να βρίσκομαι μαζί σας στην τελετή αποφοίτησής ενός από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Δεν πήρα ποτέ πανεπιστημιακό πτυχίο. Για να πούμε την αλήθεια, τούτη δω η μέρα είναι ότι κοντινότερο έχω ζήσει σε αποφοίτηση. Σήμερα θέλω αν σας πως τρεις ιστορίες από τη ζωή μου. Μόνο αυτό. Τίποτα σημαντικό. Απλά τρεις ιστορίες.

Η πρώτη έχει να κάνει με τις ιδέες

Παράτησα το κολέγιο Reed μετά από 6 μήνες, αλλά παρέμεινα στους διαδρόμους του για 18 μήνες πριν φύγω οριστικά. Γιατί τα παράτησα;

Όλα ξεκίνησαν πριν γεννηθώ. Η βιολογική μου μητέρα ήταν μια νέα, ανύπαντρη απόφοιτος κολεγίου και αποφάσισε να με δώσει για υιοθεσία. Επιθυμούσε πολύ να υιοθετηθώ από ένα ζευγάρι πανεπιστημιακής μόρφωσης και έτσι κανονίστηκε να ζήσω με έναν δικηγόρο και τη σύζυγο του. Το πρόβλημα ήταν πως όταν γεννήθηκα, εκείνοι αποφάσισαν πως προτιμούσαν ένα κορίτσι. Έτσι, οι θετοί γονείς μου, που ήταν γραμμένοι στη λίστα αναμονής, δέχθηκαν ένα τηλεφώνημα στη μέση της νύχτας, που τους ανακοίνωσε: «βρέθηκε ένα αγοράκι; Το θέλετε;». Απάντησαν: «Φυσικά». Η βιολογική μου μητέρα όμως, λίγο αργότερα ανακάλυψε πως η θετή μητέρα μου δεν είχε αποφοιτήσει από κολέγιο και ο θετός πατέρας μου ούτε καν από το λύκειο. Και αρνήθηκε να υπογράψει τα χαρτιά της υιοθεσίας. Πείστηκε λίγος μήνες αργότερα όταν οι γονείς μου υποσχέθηκαν πως κάποια μέρα θα πήγαινα στο κολέγιο.

Δεκαεπτά χρόνια αργότερα, πήγα στο κολέγιο.

Αλλά αφελώς, επέλεξα ένα κολέγιο που ήταν πανάκριβο, σχεδόν τόσο όσο το Stanford, κάτι που σήμαινε πως όλες οι οικονομίες των σκληρά εργαζόμενων γονιών μου θα πήγαιναν στα δίδακτρα. Έξι μήνες αργότερα δεν μπορούσα να δω κάποια χρησιμότητα. Σε αυτό. Δεν είχα ιδέα τι ήθελα να κάνω στη ζωή μου και το κολέγιο δεν με βοηθούσε προς αυτή την κατάσταση. Επιπλέον, ξόδευα τις οικονομίες των γονιών μου. Κάπως έτσι, τα παράτησα, με την ελπίδα πως όλα θα πήγαιναν καλά.

Εκείνη την εποχή ήμουν πραγματικά φοβισμένος, αλλά τώρα ξέρω πως αυτή ήταν μια από τις καλύτερες αποφάσεις που πήρα ποτέ μου. Από τη στιγμή που τα παράτησα, έπαψα να γράφομαι σε ένα σωρό προαπαιτούμενα μαθήματα που δεν με ενδιέφεραν και είχα το δικαίωμα να παρακολουθήσω ως ελεύθερος ακροατής μόνο εκείνα που με ενδιέφεραν.

Δεν ήταν βέβαια όλα τόσο ρομαντικά: δεν δικαιούμουν δωμάτιο στην εστία κι έτσι κοιμόμουν στο πάτωμα δωματίων φίλων μου· για να φάω μάζευα άδεια μπουκάλια κόκα κόλα για 5 σεντς το ένα και για να έχω τουλάχιστο ένα αξιοπρεπές γεύμα τη βδομάδα χρειαζόταν να περπατάω κάθε Κυριακή βράδυ 7 μίλια, μέχρι τον κοντινότερο βουδιστικό ναό. Περνούσα καλά.

Κι ένα σωρό από όσα γνώρισα ακολουθώντας τη διαίσθησή μου και προσπαθώντας να ικανοποιήσω την περιέργειά μου, αποδείχτηκαν ανεκτίμητα στο μέλλον. Να σας δώσε ένα παράδειγμα:

Εκείνη την εποχή το κολέγιο Reed, είχε ίσως ένα από τα καλύτερα μαθήματα καλλιγραφίας στη χώρα. Παντού στο πανεπιστήμιο έβλεπες θαυμάσια πόστερ με καλλιγραφικά γράμματα. . Καθώς είχα εγκαταλείψει τις σπουδές μου και δεν ήμουν υποχρεωμένος να παρακολουθήσω κάποιο μάθημα, αποφάσισαν να πάω να παρακολουθήσω καλλιγραφία, για να δω πώς κατάφερναν αυτά τα θαύματα. Έμαθα έτσι για τις γραμματοσειρές, για τις αποστάσεις μεταξύ γραμμάτων -ανάλογα με τα γράμματα- έμαθα πολλά για ό,τι κάνει υπέροχη την τυπογραφία. Ήταν ένα θαυμάσιο μάθημα, γεμάτο ιστορία, καλλιτεχνία και καλαισθησία, που πραγματικά με συνεπήρε.

Ούτε μου περνούσε από το μυαλό πως όλα τούτα θα μου χρησίμευαν πρακτικά κάποια μέρα στη ζωή μου.Δέκα χρόνια αργότερα όμως, όταν σχεδιάζαμε τον πρώτο υπολογιστή Macintosh, ξαναθυμήθηκα εκείνο το μάθημα. Και χρησιμοποιήσαμε στο Mac, όλα όσα είχα μάθει. Ήταν ο πρώτος υπολογιστής που διέθετε καλλιγραφία.Αν δεν είχα παρακολουθήσει εκείνο το μάθημα, οι Macintosh δεν θα είχαν ποτέ πολλές γραμματοσειρές ή μεγέθη γραμμάτων. Και από τη στιγμή που τα Windows, το μόνο που έκαναν ήταν να αντιγράψουν τα Mac, μάλλον αυτά δεν θα υπήρχαν σε κανένα υπολογιστή. Aν δεν τα είχα παρατήσει, δεν θα είχα παρακολουθήσει ποτέ μου εκείνο το μάθημα καλλιγραφίας και οι υπολογιστές δεν θα πρόσφεραν τις δυνατότητες καλλιγραφίας που προσφέρουν σήμερα. Φυσικά ήταν αδύνατο να συσχετίσω τις ιδέες όταν ήμουν στο κολέγιο. Δέκα χρόνια αργότερα όμως, ήταν όλα πολύ ξεκάθαρα.

Θέλω να πω, ποτέ δεν γίνεται να προβλέψεις την πορεία σου, να εκτιμήσεις κάτι αφότου συμβεί. Για να την εκτιμήσεις, θα πρέπει να την κοιτάξεις προς τα πίσω. Χρειάζεται λοιπόν να εμπιστευτείτε πως όλα τα βήματά σας, πως με κάποιο τρόπο σας οδηγούν στο μέλλον σας. Πρέπει να εμπιστευθείτε κάτι -ή κάποιον: το ένστικτό σας, τη μοίρα, το κάρμα, τη ζωή, δεν έχει σημασία. Αυτή η άποψη δεν με απογοήτευσε ποτέ και καθόρισε τη ζωή μου.

Η δεύτερη ιστορία, μιλάει για αγάπη και απώλεια.

Ημουν ένας από τους τυχερούς: Βρήκα τι μου άρεσε νωρίς στη ζωή μου. Ο Wos και εγώ ξεκινήσαμε την Apple στο γκαράζ των γονιών μου όταν ήμουν 20 χρονών. Δουλέψαμε σκληρά και δέκα χρόνια αργότερα η Apple δεν ήταν πια οι δυο μας κι ένα γκαράζ, αλλά μια εταιρία αξίας άνω των 2 δις δολαρίων, με πάνω από 4,000 εργαζόμενους.Ένα χρόνο νωρίτερα, με το που έκλεινα τα 30, είχαμε ρίξει στην αγορά την πιο ωραία μας δημιουργία –τον Macintosh. Και μετά απολύθηκα.

Πώς μπορεί κάποιος να απολυθεί από μια εταιρία που ίδρυσε; Καθώς μεγάλωνε η Apple σκέφτηκα να προσλάβω κάποιον ταλαντούχο μάνατζερ για να διοικούμε μαζί την εταιρία και πράγματι, για ένα χρόνο, όλα πήγαιναν πρίμα.

Μετά όμως, οι απόψεις μας για το μέλλον άρχισαν να διαφοροποιούνται και στο τέλος τσακωθήκαμε. Όταν έγινε αυτό, το διοικητικό συμβούλιο πήγε με το μέρος του. Έτσι λοιπόν, στα 30 μου, βρέθηκα έξω από την εταιρία, και μάλιστα με πολύ δημόσιο τρόπο. Ο σκοπός ολόκληρης σχεδόν της ενήλικης ζωής μου είχε πια χαθεί, κι αυτό ήταν τόσο επώδυνο.

Για αρκετούς μήνες δεν είχα ιδέα τι να κάνω. Αισθανόμουν πως είχα απογοητεύσει τους συνεργάτες μου, πως η σκυτάλη μου είχε γλιστρήσει από τα χέρια, μόλις μου την παρέδωσαν.

Συναντήθηκα με τον David Packard και τον Bob Noyce προσπαθώντας να απολογηθώ για το πώς τα 'χα καταστρέψει όλα με τέτοιο τρόπο. Ήμουν μια πασίγνωστη αποτυχία και μου πέρασε από το μυαλό να εγκαταλείψω το Λος Αντζελες. Σιγά σιγά όμως, μια αίσθηση γεννήθηκε μέσα μου: εξακολουθούσα να αγαπάω τη δουλειά μου. Ότι κι αν είχε συμβεί στην Apple, αυτό δεν είχε πειραχτεί, ούτε κατ, ελάχιστο.

Με είχαν απορρίψει, ήμουν όμως ακόμα ερωτευμένος. Έτσι αποφάσισα να ξαναρχίσω από την αρχή. Τότε δεν το καταλάβαινα, αλλά η απόλυσή μου από την Apple ήταν ότι καλύτερο θα μπορούσε να μου είχε συμβεί. Η βαρύτητα της επιτυχίας αντικαταστάθηκε από την ελαφρότητα να είμαι ξανά αρχάριος, αβέβαιος για τα πάντα.

Απελευθερώθηκα και μπήκα σε μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της ζωής μου. Την επόμενη πενταετία ξεκίνησα μια εταιρία που τη έλεγαν Next, μια άλλη που τη έλεγαν Pixar και ερωτεύτηκα μια υπέροχη γυναίκα που έγινε σύζυγός μου.

Με την Pixar -που είναι σήμερα μια από τις πιο πετυχημένες εταιρίες κινηματογραφικής παραγωγής του κόσμου- δημιουργήσαμε το πρώτο animation film στην ιστορία του κινηματογράφου, το Toy Story.

Τα γεγονότα πήραν απροσδόκητη τροπή όταν η Apple αγόρασε την Next και ξαναβρέθηκα στην Apple ενώ η τεχνολογία που είχαμε αναπτύξει στη Next βρέθηκε στην καρδιά της σημερινής αναγέννησης της Apple. Και με τη Laurene, τη γυναίκα μου δημιουργήσαμε μια θαυμάσια οικογένεια.

Είμαι βέβαιος πως τίποτα από αυτά δεν θα είχε γίνει αν δεν είχα απολυθεί από την Apple. Η γεύση του φάρμακου ήταν απαίσια, πιστεύω όμως πως το χρειαζόμουν. Υπάρχουν φορές που η ζωή σε χτυπάει κατακέφαλα. Μην χάνετε την πίστη σας. Είμαι πεπεισμένος πως το μόνο που μου έδωσε δύναμη να συνεχίσω ήταν πως αγαπούσα αυτό που έκανα. Πρέπει να βρεις τι και ποιος σου αρέσει. Αυτό είναι η μόνη αλήθεια στη δουλειά και στον έρωτα.

Ένα μεγάλο τμήμα της ζωής σας θα αφιερωθεί στην εργασία σας και ο μόνος τρόπος για να είστε ικανοποιημένοι είναι να θεωρείτε πως κάνετε υπέροχη δουλειά. Κι ο μόνος τρόπος να κάνετε υπέροχη δουλειά είναι να αγαπάτε ότι κάνετε. Αν δεν το έχετε βρει ακόμα, συνεχίστε να ψάχνετε. Μην βολεύεστε.

Όπως συμβαίνει και στον αισθηματικό τομέα, όταν έρθει, θα το καταλάβετε. Κι όπως σε κάθε σπουδαία σχέση, θα γίνεται καλύτερο όσο περνάει ο χρόνος. Συνεχίστε λοιπόν να ψάχνετε, μέχρι να το βρείτε. Μην επαναπαύεστε, μην συμβιβάζεστε.

Η τριτη ιστορία, αφορά τον θάνατο.

Όταν ήμουν 17, διάβασα κάτι που έλεγε πάνω κάτω: «να ζεις την κάθε μέρα σου σαν να είναι η τελευταία». Αυτό μου έκανε εντύπωση κι από τότε, για 33 ολόκληρα χρόνια, κάθε πρωί κοιτάζομαι στον καθρέφτη και ρωτάω τον εαυτό μου: «αν αυτή ήταν η τελευταία ημέρα της ζωής σου, θα έκανες αυτό που ετοιμάζεσαι να κάνεις σήμερα;». Όποτε η απάντηση ήταν «όχι» για πολύ καιρό, ήξερα πως κάτι έπρεπε να αλλάξω. Το να θυμάμαι πάντα πως σύντομα θα πεθάνω, ήταν η καλύτερη βοήθεια για να παίρνω τις σωστές αποφάσεις στη ζωή μου.

Όλα τα υπόλοιπα -οι εξωτερικές προσδοκίες, η υπερηφάνεια, ο φόβος της γελοιοποίησης ή της αποτυχίας- όλα εξαφανίζονται όταν βρεθούν απέναντι στο θάνατο: το μόνο που απομένει είναι ότι είναι πραγματικά σημαντικό. Το να θυμάστε πως θα πεθάνετε είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να αποφύγετε την παγίδα να νομίζετε πως έχετε κάτι να χάσετε. Είστε ήδη γυμνοί. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην ακολουθήσετε ότι σας λέει η καρδιά σας.

Εδώ κι ένα χρόνο, μου διέγνωσαν καρκίνο. Πέρασα από εξέταση στις 7:30 το πρωί κι ένας όγκος φάνηκε ξεκάθαρος στο πάγκρεας. Δεν είχα ιδέα τι είναι το πάγκρεας. Οι γιατροί με ενημέρωσαν πως ήταν μία μη ιάσιμη μορφή καρκίνου και πως δεν θα ζούσα παραπάνω από τρεις με έξι μήνες. Ο γιατρός μου με συμβούλεψε να πάω σπίτι και «να τακτοποιήσω τις εκκρεμότητές» μου, πράγμα που είναι ένας ευφημισμός των γιατρών για τη προετοιμασία του θανάτου.

Σημαίνει: προσπάθησε να πεις σε λίγους μήνες όλα όσα ήθελες να πεις στα παιδιά σου σε δέκα χρόνια. Σημαίνει πως πρέπει να βεβαιωθείς πως όλα είναι εντάξει για να έχει η οικογένειά σου όσο το δυνατό λιγότερους μπελάδες. Σημαίνει: κάνε τους αποχαιρετισμούς σου.

Έζησα με αυτή τη διάγνωση όλη τη μέρα. Αργά το απόγευμα μου έκαναν μια βιοψία, που γίνεται με ένα σωλήνα που περνάει από το λαιμό σου στο στομάχι και στα έντερα κι από εκεί μια βελόνα παίρνει λίγα κύτταρα από το πάγκρεας. Ήμουν ναρκωμένος, αλλά η γυναίκα μου, που ήταν παρούσα, μου διηγήθηκε αργότερα πως όταν οι γιατροί πήραν τα κύτταρα και τα έβαλαν στο μικροσκόπιο άρχισαν να πανηγυρίζουν, γιατί όπως αποδείχτηκε είχα μια πολύ σπάνια μορφή καρκίνου του παγκρέατος που ήταν ιάσιμη με εγχείρηση.

Έκανα την εγχείρηση και τώρα είμαι μια χαρά.

Δεν έχω ποτέ φτάσει πιο κοντά στο θάνατο, κι ελπίζω να μην φτάσω ποτέ μου κοντύτερα για μερικές δεκαετίες ακόμα. Έχοντας όμως βιώσει αυτήν την εμπειρία, μπορώ να σας πω κάτι, με λίγο περισσότερη βεβαιότητα από εκείνους για τους οποίους ο θάνατος είναι μια αφηρημένη μόνο έννοια: κανείς δεν θέλει να πεθάνει.

Ακόμα κι όσοι περιμένουν να πάνε στο παράδεισο, θέλουν να φτάσουν εκεί χωρίς να πεθάνουν. Και όμως, ο θάνατος είναι η μόνη κοινή μας μοίρα.

Κανείς δεν του ξέφυγε. Κι έτσι πρέπει να είναι· ο θάνατος είναι μάλλον η καλύτερη εφεύρεση της ζωής. Είναι ο παράγοντας που διαιωνίζει τη ζωή. Ξεκαθαρίζει το παλιό και κάνει χώρο για το καινούργιο. Το νέο τώρα είστε εσείς, αλλά κάποια μέρα, όχι πολύ μακριά από σήμερα, θα γίνετε οι γέροι που προορίζονται να φύγουν.

Συγγνώμη για τον δραματικό μου τόνο, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Δεν έχετε πολύ χρόνο, μην τον σπαταλήσετε λοιπόν ζώντας τις ζωές κάποιων άλλων. Μην αιχμαλωτιστείτε από το δόγμα που λέει να ζείτε σύμφωνα με το τι νομίζουν οι άλλοι.

Μην αφήνετε τη γνώμη των άλλων να πνίξει την εσωτερική σας φωνή. Και -το σημαντικότερο- να έχετε το θάρρος να ακούτε την καρδιά και τη διαίσθησή σας.

Αυτά με κάποιο τρόπο ξέρουν ήδη τι θέλετε στα αλήθεια να γίνετε. Όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα.

Όταν ήμουν νέος, υπήρχε μια φανταστική έκδοση που λεγόταν «Ο κατάλογος όλης της γης» που υπήρξε μία από της βίβλους της γενιάς μου.

Την εξέδιδε ένας τύπος που τον λεγόταν Stewart Brand και που ζούσε εδώ κοντά, στο Menlo Park. Ήταν τα τέλη της δεκαετίας του ,60, πριν τους προσωπικούς υπολογιστές και η έκδοση, έπρεπε να γίνει με γραφομηχανές, ψαλίδια και φωτογραφικές μηχανές Polaroid. Ήταν ένα είδος έντυπου google, 35 χρόνια πριν βγει το google στο internet: ήταν ιδεαλιστικό, γεμάτο γνώσεις και ωραία εργαλεία. .

Ο Stewart και οι συνεργάτες του έβγαλαν αρκετά τεύχη του «κατάλογου όλης της Γης» κι όταν φάνηκε πως ξεπερνιόταν, έβγαλαν ένα τελευταίο τεύχος. Είχαμε φτάσει στα μέσα της δεκαετίας του '70 και ήμουν στην ηλικία σας.

Στο οπισθόφυλλο του τελευταίου τεύχους υπήρχε μια φωτογραφία ενός αγροτικού δρόμου την αυγή, του είδους που κάποτε θα βρεθείτε να κάνετε οτοστόπ, αν είστε αρκετά περιπετειώδεις. Από κάτω έγραφε: «μείνετε αχόρταγοι· μείνετε τρελαμένοι». Ήταν το αποχαιρετιστήριο μήνυμα της έκδοσης λίγο πριν το κλείσιμο. Μείνετε αχόρταγοι, μείνετε τρελαμένοι. Πάντα, ευχόμουν αυτό για τον εαυτό μου. Και τώρα, καθώς αποφοιτείτε και ετοιμάζεστε για κάτι καινούριο, το εύχομαι και για εσάς:

Μείνετε αχόρταγοι. Μείνετε τρελαμένοι.

Σας ευχαριστώ»

πηγή

Στις 24 Αυγούστου φέτος, 2011, ο Αμερικανός επιχειρηματίας Στίβ Τζομπς, 56 ετών, συνιδρυτής, πρώην Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας Apple, υπέβαλε την παραίτησή του, δηλώνοντας ότι δεν μπορεί πλέον (υπονοώντας σοβαρά προβλήματα υγείας) να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του.
Τον Ιούνιο του 2005, ο Τζομπς είχε εκφωνήσει μία συγκλονιστική ομιλία κατά την τελετή αποφοίτησης στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Κατά την διάρκειά της, οι περισσότεροι απόφοιτοι έκλαιγαν συνεχώς. Στο τέλος, το χειροκρότημα δεν θα σταματούσε εάν δεν εκλιπαρούσε ο ίδιος τους φοιτητές, τους καθηγητές, τους συγγενείς και φίλους, “please stop, before I start».
Η ομιλία εκείνη «κυκλοφόρησε» στο Ίντερνετ, και έχει διαβαστεί από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Είναι καιρός που άρχισα να την μεταφράζω, και την ολοκλήρωσα τώρα που η κατάσταση στον τόπο μας, ιδίως στον πολύπαθο χώρο της εκπαίδευσης, την καθιστούν ακόμα πιο σημαντική. Είναι λόγια που δίνουν δύναμη στα νέα παιδιά. Κανένας εδώ δεν τους μιλάει έτσι. Ούτε οι εκπαιδευτικοί, ούτε οι γονείς, ούτε (καλά, αυτούς αφήστε τους…) οι πολιτικοί και τα κόμματα.
Αντίθετα, για την οπισθοδρομική ελίτ που επί δεκαετίες τώρα διαφεντεύει τα Πανεπιστήμιά μας, αντιδρώντας σε κάθε απόπειρα αλλαγής, ο Στίβ Τζομπς μπορεί και να γευόταν την αποδοκιμασία, ίσως και την βία, εάν ερχόταν εδώ και εκφωνούσε αυτόν τον λόγο σε δικό μας αμφιθέατρο. Θα λέγανε «τι γυρεύει εδώ ένα κατ’ εξοχήν σύμβολο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού;», και θα επαναλάμβαναν ρυθμικά (όπως μόνο αυτό γνωρίζουν) το σύνθημα «έξω οι επιχειρηματίες από τα πανεπιστήμιά μας».
Όπως και νάχει, η ομιλία του Τζομπς ευτυχώς δεν ασχολείται με, και δεν απαντά σε τέτοιου είδους πολιτικές μικρότητες. Μιλάει στα ίσια, σαν φίλος, και όχι σαν καθοδηγητής, σε παιδιά που θέλουν να τον ακούσουν. Και τους λέει αλήθειες που αγγίζουν τις ψυχές τους, και που ίσως τους βοηθήσει να δουν τα πράγματα διαφορετικά απ’ ότι τα βλέπουν σήμερα, και να κάνουν πράξη την προτροπή του «μείνετε πεινασμένοι, κάντε την τρέλα σας».
Είναι τιμή μου που είμαι μαζί σας σήμερα στην τελετή αποφοίτησής σας από ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο. Για να σας πω και την αλήθεια, αυτό είναι το πλησιέστερο που έχω φτάσει ποτέ σε τελετή αποφοίτησης. Σήμερα, θέλω να σας πω τρεις ιστορίες από τη ζωή μου. Αυτό, όλο κι όλο. Τίποτα σπουδαίο. Απλώς τρεις ιστορίες.

Η πρώτη, έχει να κάνει με το πώς να ενώνεις σημεία.

Εγώ εγκατέλειψα τις σπουδές μου στο Κολλέγιο Reed τους πρώτους 6 μήνες, αλλά παρέμεινα εκεί ως drop-in (σ.σ.: που είναι ο φοιτητής ο οποίος αντί για 4 χρόνια, επιλέγει να σπουδάσει μόνο για 2 χρόνια στο πανεπιστήμιο) για άλλους 18 μήνες, οπότε και τα παράτησα οριστικά. Γιατί το έκανα αυτό, λοιπόν;
Όλα άρχισαν προτού καν γεννηθώ. Η βιολογική μου μητέρα ήταν πολύ νέα, ανύπαντρη φοιτήτρια, και αποφάσισε να με δώσει για υιοθεσία. Πίστευε πολύ βαθιά ότι θα έπρεπε να υιοθετηθώ από απόφοιτους πανεπιστημίου, από μορφωμένους ανθρώπους δηλαδή, και έτσι όλα είχαν κανονιστεί ώστε μόλις γεννιόμουν να με υιοθετούσαν ένας δικηγόρος και ή γυναίκα του. Μόνο που, μόλις βγήκα από τη κοιλιά της μητέρας μου, οι δύο αυτοί άνθρωποι αποφάσισαν την τελευταία στιγμή ότι ήθελαν κορίτσι. Έτσι, λοιπόν, οι σημερινοί μου γονείς, οι οποίοι ήσαν σε λίστα αναμονής τότε, έλαβαν ένα τηλεφώνημα στη μέση της νύχτας και άκουσαν κάποιον να τους λέει: «Έχουμε, αναπάντεχα, ένα νεογέννητο αγόρι. Το θέλετε;». Και είπαν: «Βεβαίως».
Η βιολογική μου μητέρα ανακάλυψε αργότερα ότι η θετή μου μητέρα ποτέ δεν είχε αποφοιτήσει από κανένα πανεπιστήμιο, και ότι ο θετός μου πατέρας δεν είχε αποφοιτήσει καν από γυμνάσιο. Έτσι, αρνήθηκε να υπογράψει τα έγγραφα στα οποία χρειαζόταν η συμφωνία της ώστε να οριστικοποιηθεί η υιοθεσία μου. Υποχώρησε, όμως, λίγους μήνες αργότερα, όταν οι θετοί μου γονείς υποσχέθηκαν ότι κάποια μέρα θα με έστελναν σε πανεπιστήμιο. Να μορφωθώ.
Πράγματι, 17 χρόνια μετά, πήγα για σπουδές σε πανεπιστήμιο. Αλλά πολύ αφελώς, επέλεξα ένα πανεπιστήμιο το οποίο ήταν σχεδόν όσο ακριβό είναι και το Στάνφορντ, και έτσι όλες οι οικονομίες των σκληρά εργαζομένων γονιών μου ξοδεύονταν για τα δίδακτρά μου.
Έπειτα από 6 μήνες, όμως, δεν είχα ειλικρινή απάντηση στο ερώτημα εάν άξιζε τον κόπο οι γονείς μου να ξοδεύουν τόσα χρήματα για να σπουδάζω εγώ. Δεν έβλεπα να είχε αξία αυτή η επένδυσή τους.
Δεν είχα ιδέα τι ήθελα να κάνω στη ζωή μου. Και δεν είχα ιδέα εάν η πανεπιστημιακή ζωή θα με βοηθούσε να βρω την απάντηση. Κι’ όμως, ήμουν εκεί, και σπούδαζα, ξοδεύοντας όλα τα χρήματα που οι γονείς μου είχαν εξοικονομήσει ολόκληρη ζωή.
Έτσι, λοιπόν, πήρα μια μέρα την απόφαση να εγκαταλείψω τις σπουδές, πιστεύοντας ειλικρινά ότι όλα θα τακτοποιηθούν και ότι θα βρω τελικά τον δρόμο μου. Ήταν σχεδόν τρομακτικό, τότε, αυτό που έκανα, αλλά καθώς κοιτάζω πίσω τώρα, νομίζω πως ήταν μία από τις καλύτερες αποφάσεις που πήρα ποτέ. Τη στιγμή που εγκατέλειψα το κανονικό πρόγραμμα σπουδών, σταμάτησα να παρακολουθώ τα υποχρεωτικά μαθήματα που δεν με ενδιέφεραν, και άρχισα να πηγαίνω σ’ εκείνα που μου φαίνονταν πιο ενδιαφέροντα. Κατ’ επιλογήν.
Δεν ήταν όλα ωραία, εύκολα και ρομαντικά τότε. Δεν είχα δικό μου δωμάτιο στη φοιτητική εστία, κοιμόμουν στο πάτωμα των δωματίων μερικών φίλων μου, πήγαινα σε σούπερμαρκετ και τους επέστρεφα γυάλινες μπουκάλες Κόκα Κόλα και έπαιρνα 5 σεντς τη μία και αγόραζα κάτι να φάω, και περπατούσα 7 μίλια από την μία άκρη της πόλης στην άλλη κάθε Κυριακή βράδυ για να πάρω δωρεάν ένα πιάτο καλό φαγητό που μοίραζαν σε κάποιο ναό των Χάρε Κρίσνα. Κι’ όμως, τα λάτρευα όλ’ αυτά. Και όσα πράγματα ανακάλυψα τυχαία, ακολουθώντας την περιέργεια και την διαίσθησή μου, αργότερα αποδείχτηκαν ανεκτίμητα. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα:
To Κολλέγιο Reed, εκείνον τον καιρό, διέθετε την πιο καλή σχολή καλλιγραφίας σε όλη τη χώρα. Σε όλη τη πανεπιστημιούπολη, κάθε αφίσα, κάθε ταμπέλλα σε κάθε ντουλάπα ή συρτάρι καθηγητή, λέκτορα ή φοιτητή, ήταν γραμμένη στο χέρι με την πιο όμορφη καλλιγραφία. Εγώ, επειδή είχα παραιτηθεί από το κανονικό πρόγραμμα σπουδών και έτσι δεν ήμουν αναγκασμένος να παρακολουθώ τα υποχρεωτικά μαθήματα, αποφάσισα να πάρω το μάθημα της καλλιγραφίας και να μάθω και εγώ να γράφω έτσι ωραία. Έμαθα, λοιπόν, για τις γραμματοσειρές serif και san serif, έμαθα να τροποποιώ το διάστημα μεταξύ διαφόρων συνδυασμών γραμμάτων, και έμαθα τι είναι εκείνο που κάνει την σπουδαία τυπογραφία πραγματικά σπουδαία. Ήταν υπέροχο, ήταν ιστορικό, ήταν καλλιτεχνικά διακριτικό με τρόπο που καμιά επιστήμη δεν μπορεί να συλλάβει, και εγώ το έβρισκα τόσο, μα τόσο συναρπαστικό.
Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν είχαν βέβαια καμία ελπίδα πρακτικής εφαρμογής στη ζωή μου. Αλλά δέκα χρόνια αργότερα, όταν σχεδιάζαμε τον πρώτο υπολογιστή Macintosh, όλα όσα έμαθα στο μάθημα της καλλιγραφίας, μου ξανάρθαν πάλι. Και τα ενσωματώσαμε όλα στο Mac. Ήταν το πρώτο κομπιούτερ με πραγματικά υπέροχη τυπογραφία. Έτσι, εάν δεν είχα παρατήσει εκείνον τον κύκλο υποχρεωτικών μαθημάτων στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου, το Mac δεν θα είχε ποτέ ούτε τις πολλαπλές γραμματοσειρές, ούτε και τα fonts με αναλογικά διαστήματα. Και, μιας και τα Windows απλώς αντέγραψαν το Mac, είναι πολύ πιθανό, σήμερα που σας μιλάω, κανένα PC να είχε αυτές τις εφαρμογές. Εάν δεν είχα παρατήσει τότε τα υποχρεωτικά μαθήματα, δεν θα πήγαινα ποτέ σ’ αυτές τις τάξεις καλλιγραφίας, και οι προσωπικοί υπολογιστές μπορεί να μην είχαν την υπέροχη τυπογραφία που έχουν σήμερα. Βεβαίως, ήταν αδύνατον να δω τόσο πολύ μακριά όταν σπούδαζα τότε στο πανεπιστήμιο και να συνδέσω τα σημεία. Αλλά δέκα χρόνια μετά, κοιτώντας πίσω, ήταν πλέον πολύ σαφές. Πάλι, δεν μπορείς να συνδέσεις τα σημεία κοιτώντας εμπρός. Μπορείς να το κάνεις μόνο εάν κοιτάξεις πίσω εκ των υστέρων. Έτσι, θα πρέπει να έχεις εμπιστοσύνη, ότι τα σημεία αυτά (ή, τα σημάδια, αν θέλετε), με κάποιον τρόπο, στο μέλλον θα ενωθούν. Πρέπει σε κάτι να έχεις πίστη. Στην διαίσθησή σου, στη μοίρα σου, στη ζωή, στο κάρμα, σε οτιδήποτε. Αυτή η προσέγγιση δεν με πρόδωσε ποτέ, και έχει κάνει όλη τη διαφορά στη ζωή μου.

Η δεύτερή μου ιστορία είναι για την αγάπη και την απώλεια.

Ήμουν τυχερός – πολύ νωρίς ανακάλυψα τι ήθελα να κάνω στη ζωή. Ο Woz κι εγώ ξεκινήσαμε την Apple στο γκαράζ του σπιτιού των δικών μου, όταν εγώ ήμουν 20 χρονών. Δουλέψαμε σκληρά, και σε 10 χρόνια η Apple είχε αναπτυχθεί από μια δουλειά που την κάνανε δύο άνθρωποι μέσα σε ένα γκαράζ σπιτιού σε μία εταιρεία αξίας $2 δισεκατομμυρίων δολαρίων με περισσότερους από 4000 υπαλλήλους. Είχαμε μόλις βγάλει στην αγορά την καλύτερή μας δημιουργία – το Macintosh - έναν χρόνο νωρίτερα, κι εγώ μόλις είχα γίνει 30 ετών. Και τότε, με απέλυσαν. Πως μπορείς να απολυθείς από μία εταιρεία που ξεκίνησες και έστησες εσύ; Έ, καθώς η Apple μεγάλωνε, προσλάβαμε κάποιον που εγώ νόμιζα ότι ήταν ταλαντούχος για να διοικεί την εταιρεία μαζί μου. Και για τον πρώτο σχεδόν χρόνο, τα πράγματα πήγαιναν καλά. Αλλά τότε, τα οράματα και τα σχέδιά μας για το μέλλον άρχισαν να αποκλίνουν, και τελικά είχαμε μία «έκρηξη», έναν μεγάλο καυγά μεταξύ μας. Όταν συνέβη αυτό, το Διοικητικό Συμβούλιο τάχθηκε με το μέρος αυτού του ανθρώπου που εμείς είχαμε προσλάβει για να μας ξαλαφρώσει στην διοίκηση της εταιρείας.
Έτσι λοιπόν, στα 30 μου χρόνια, με πέταξαν έξω. Και μάλιστα με τον πιο «δημόσιο», πιο ταπεινωτικό τρόπο. Ό,τι ήταν έως τότε, το επίκεντρο της ενήλικης ζωής μου, γκρεμίστηκε. Και αυτό για μένα ήταν ολέθριο, καταστροφικό.
Για μερικούς μήνες μετά, δεν ήξερα τι να κάνω. Πίστευα πως είχα απογοητεύσει φοβερά όλη τη προηγούμενη γενιά των επιχειρηματιών – ότι μου έπεσε η σκυτάλη τη στιγμή που μου την έδιναν για να συνεχίσω.
Συναντήθηκα με τον David Packard και τον Bob Noyce, και προσπάθησα να απολογηθώ και να τους εξηγήσω γιατί τα είχα κάνει τόσο #####. Σκέφτηκα ακόμα να φύω εντελώς από την Silicon Valley και να εξαφανιστώ από προσώπου γης.
Αλλά κάτι άρχισε σιγά-σιγά να ρίχνει λίγο φως στη ζωή μου. Αυτό το «κάτι» ήταν ότι αγαπούσα πολύ αυτό που έκανα. Όσα είχαν συμβεί στην Apple, δεν είχαν καν αγγίξει, για μένα, αυτό το «κάτι». Είχα γευτεί την απόρριψη, αλλά ήμουν ακόμα ερωτευμένος.
Και έτσι, αποφάσισα να ξεκινήσω πάλι από την αρχή.
Δεν το έβλεπα τότε, αλλά αποδείχτηκε ότι η απόλυσή μου από την Apple ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να μου είχε συμβεί. Το βάρος του να είσαι επιτυχημένος, αντικαταστάθηκε από την ελαφράδα του να μπορείς και πάλι να είσαι πρωτάρης, και να έχεις για όλα λιγότερη σιγουριά. Η απόλυσή μου με απελευθέρωσε, και με βοήθησε να περάσω σε μία από τις πιο δημιουργικές περιόδους της ζωής μου.
Στα επόμενα πέντε χρόνια, ίδρυσα μια νέα εταιρεία, την NeXT, και ακόμα μία, την Pixar, και ερωτεύτηκα μια καταπληκτική γυναίκα που έμελλε να γίνει και σύζυγός μου. Η Pixar, παρήγαγε την πρώτη, στον κόσμο ταινία κινουμένων σχεδίων «φτιαγμένων» εξ ολοκλήρου στο κομπιούτερ, το Toy Story, και είναι σήμερα το πιο επιτυχημένο στούντιο για παραγωγή τέτοιων ταινιών στον κόσμο.
Επίσης, σε μία συγκλονιστική ανατροπή των πραγμάτων, ή Apple εξαγόρασε την NeXT, εγώ επέστρεψα στην Apple, και η τεχνολογία που αναπτύξαμε στην NeXT είναι σήμερα στην καρδιά της αναγέννησης της Apple. Και, μαζί με όλα αυτά, ή Leurene και εγώ έχουμε μαζί μια θαυμάσια οικογένεια.
Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί εάν δεν είχα απολυθεί από την Apple. Ήταν ένα φάρμακο με απαίσια γεύση, αλλά νομίζω πως τελικά ο ασθενής το χρειαζότανε. Μερικές φορές, η ζωή σε χτυπάει στο κεφάλι με ένα τούβλο. Μην χάνετε την πίστη σας. Είμαι πεπεισμένος ότι το μόνο πράγμα που με κράτησε όρθιο, ήταν ότι αγαπούσα πολύ αυτό που έκανα. Πρέπει λοιπόν και εσείς να ανακαλύψετε τι πραγματικά σας αρέσει. Και αυτό αφορά και τη δουλειά που θα κάνετε, και τον σύντροφο που θα επιλέξετε στη ζωή σας. Η εργασία θα γεμίσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής σας, και ο μόνος τρόπος για να είστε πραγματικά ικανοποιημένοι, είναι να κάνετε αυτό που εσείς πιστεύετε ότι είναι μια σπουδαία δουλειά. Και ο μόνος τρόπος για να κάνει κάποιος μια σπουδαία δουλειά, είναι να την αγαπήσει. Εάν δεν την έχετε ανακαλύψει ακόμα, μην απογοητευθείτε. Συνεχίστε να ψάχνετε. Μην επαναπαυθείτε. Μην συμβιβαστείτε. Όπως όλα τα «θέματα της καρδιάς», όταν το ανακαλύψετε, θα το αισθανθείτε, θα καταλάβετε ότι «αυτό είναι». Και θα δείτε τότε ότι, όπως κάθε σπουδαία σχέση, έτσι και αυτή, όσο θα περνούν τα χρόνια, θα γίνεται όλο και καλύτερη. Έτσι λοιπόν, συνεχίστε να ψάχνετε έως ότου βρείτε αυτό το «κάτι» που θα ξέρετε ότι το «δικό σας». Μην επαναπαυθείτε.

Η τρίτη ιστορία μου, έχει να κάνει με τον θάνατο.

Όταν ήμουν 17 ετών, διάβασα μία ρήση που έλεγε: «Εάν ζήσεις κάθε μέρα ωσάν να ήταν η τελευταία σου, κάποια μέρα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα 33 δικαιωθείς». Μου έκανε εντύπωση αυτή η ρήση, και έκτοτε, για τα τελευταία 33 χρόνια, κάθε πρωί κοιτάζομαι στον καθρέφτη και ρωτώ τον εαυτό μου: «Εάν η σημερινή μέρα ήταν η τελευταία της ζωής σου, θα ήθελα να κάνω αυτό που ετοιμάζομαι να κάνω σήμερα;». Και όποτε η απάντηση ήταν «όχι» για σειρά ημερών, ήξερα αμέσως ότι κάτι έπρεπε να αλλάξω.
Υπενθυμίζοντας στον εαυτό μου ότι «σύντομα θα πεθάνεις», βρήκα το πιο χρήσιμο εργαλείο ώστε να παίρνω τις σημαντικότερες αποφάσεις στη ζωή μου. Διότι σχεδόν όλα τα πράγματα – όλες οι εξωτερικές προσδοκίες, όλες οι υπερηφάνειες, όλοι οι φόβοι και οι όλες οι ντροπές για πιθανή αποτυχία – όλα αυτά απλώς γκρεμίζονται, εξαφανίζονται όταν βλέπεις μπροστά σου τον θάνατοι, και μένουν μόνο εκείνα που είναι στ’ αλήθεια σημαντικά. Υπενθυμίζοντας στον εαυτό σου ότι μια μέρα θα πεθάνεις, είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποφύγεις την παγίδα του να σκέφτεσαι συνεχώς αυτά που θα χάσεις εάν πάρεις την «άλφα» ή «βήτα» απόφαση». Θυμήσου ότι είσαι ήδη γυμνός. Δεν υπάρχει κανένας λόγος, λοιπόν, να μην ακολουθήσεις αυτό που σου ζητάει η καρδιά σου.
Πριν από περίπου έναν χρόνο, μου ανακοίνωσαν οι γιατροί ότι έχω καρκίνο. Έκανα MRI (μαγνητική τομογραφία) στις 7.30 το πρωί, και έδειξε ξεκάθαρα ότι είχα καρκίνο στο πάγκρεας. Τότε, δεν ήξερα κάν τι είναι το πάγκρεας. Οι γιατροί μου είπαν ότι ο καρκίνος που είχα εγώ εκεί, ήταν σχεδόν αθεράπευτος, και ότι θα έπρεπε να αρχίσω να συνηθίζω στην ιδέα ότι δεν μου έμενε περισσότερη ζωή από τριών έως εννέα μηνών. Ο προσωπικός μου γιατρός με συμβούλευσε να επιστρέψω στο σπίτι και να αρχίσω αμέσως να τακτοποιώ τις «προσωπικές» μου υποθέσεις, μία φράση που χρησιμοποιούν ως κλισέ οι γιατροί αντί να σου πουν «προετοιμάσου να πεθάνεις». Η «τακτοποιηση προσωπικών υποθέσεων» είναι να προσπαθήσεις να πεις, σε ελάχιστους μήνες, στα παιδιά σου, όσα νόμιζες ότι είχες άλλα τουλάχιστον δέκα χρόνια για να τους τα πεις. Είναι, επίσης, να μην αφήσεις πίσω σου, πεθάινοντας, εκκρεμότητες που θα ταλαιπωρήσουν τους δικούς σου ανθρωπους που θα μείνουν πίσω. Σημαίνει, τέλος, αυτό το «τακτοποίηση προσωπικών υποθέσεων», να βρεις τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να αποχαιρετίσεις τα αγαπημένα σου πρόσωπα.
Ζούσα με αυτήν την καταραμένη διάγνωση κάθε μέρα της ζωής μου. Το ίδιο βράδυ που ανακοίνωσαν οι γιατροί ότι είχα καρκίνο, μου έκαναν και βιοψία ενδοσκοπικά, μέσω του λαιμού μου, στο στομάχι και από εκεί στα έντερα, πέρασαν μία βελόνα στο πάγκρεας, και πήραν μερικά κύτταρα από τον καρκίνο. Εγώ ήμουν σε καταστολή, αλλά η γυναίκα μου, που ήταν παρούσα, μου είπε ότι όταν είδα οι γιατροί τα κύτταρα κάτω από ένα μικροσκόπιο, άρχισαν να κλαίνε, διότι αποδείχτηκε ότι είχα μια πολύ σπάνιας μορφής καρκίνου του παγκρέατος που είναι θεραπεύσιμη με εγχείρηση. Σχεδόν όλες οι άλλες μορφές τέτοιου καρκίνου είναι καταδικασμένες. Έτσι, λοιπόν, με βάλανε στο χειρουργείο, και σήμερα είμαι μια χαρά.
Αυτό ήταν το κοντινότερο που έχω φτασει στον θάνατο. Και ελπίζω να είναι το κοντινότερο που θα φτάσω σε αυτόν, για τις επόμενες δεκαετίες. Έχοντας ζήσει, λοιπόν, αυτήν την εμπειρία, νομίζω πως μπορώ, με μεγαλύτερη σιγουριά, απ’ ότι όταν ό θάνατος ήταν για μένα απλώς μία «φιλοσοφική ιδέα», ότι:
Κανείς δεν θέλει να πεθάνει. Ακόμα και οι άνθρωποι που θέλουν να πάνε στον Παράδεισο, δεν θέλουν να πεθάνουν για να φτάσουν εκεί. Και όμως, ο θάνατος είναι ο προορισμός που όλοι μοιραζόμαστε. Κανείς, ποτέ, δεν έχει γλυτώσει από αυτόν. Ο Θάνατος είναι, ίσως, ή καλύτερη ανακάλυψη της Ζωής. Και έτσι, μάλλον, πρέπει να είναι. Ο Θάνατος είναι ο ατζέντης, ο μεσίτης, που σε βοηθά να αλλάξεις τη Ζωή σου, προτού έρθει αυτός να σε πάρει. Ξεκαθαρίζει το παλιό, προετοιμάζοντας το έδαφος για νάρθει το καινούργιο. Αυτήν την στιγμή που σας μιλάω, το καινούργιο είστε εσείς. Αλλά κάποια μέρα, όχι πολύ μακρινή από τώρα, και εσείς θα εξελιχθείτε σιγά-σιγά σε «παλιό», και θα … ξεκαθαριστείτε. Συγχωρήστε με που γίνομαι τόσο δραματικός, αλλά αυτή είναι η απλή αλήθεια.
Ο χρόνος σας είναι περιορισμένος. Μην τον σπαταλάτε, λοιπόν, ζώντας τη ζωή κάποιου άλλου ανθρώπου. Μην παγιδευτείτε από το δόγμα του να ζείτε από τα αγαθά της σκέψης ενός άλλου. Μην αφήστε τον θόρυβο από την άποψη άλλων ανθρώπων να πνίξει την δική σας, εσωτερική φωνή. Και, το πιο σημαντικό απ’ όλα, να έχετε πάντα το θάρρος να ακολουθείτε την καρδιά και το ένστικτό σας. Αυτά τα δύο, κάπως, πάντοτε, γνωρίζουν ήδη τι εσύ θέλεις πραγματικά να γίνεις. Είναι δευτερεύοντα.
Όταν ήμουν νέος, υπήρχε ένα καταπληκτικό δημοσίευμα που είχε τίτλο «The Whole Earth Catalog» («Ο Κατάλογος Όλου του Κόσμου»), που ήταν μία από τις Βίβλους της δικής μου γενιάς. Τον είχε συντάξει ένας τύπος ονόματι Stewart Brand, που ζούσε όχι μακριά από εδώ, στο Menlo Park, και το ζωντάνεψε με το ποιητικό του άγγιγμα. Αυτό συνέβη στα τέλη της δεκαετίας του ’60, πριν από τους προσωπικούς υπολογιστές (personal computers) και το desktop publishing. Όλα τυπώνονταν με τη χρήση γραφομηχανών, ψαλιδιού, και φωτογραφιών από μηχανές Polaroid. Ήταν, άς πούμε, σαν νάχαμε το Google σε έντυπη μορφή, 35 χρόνια πριν έρθει αυτό που ξέρουμε σήμερα σε ηλεκτρονική: ήταν ιδεαλιστικό, και ξεχείλιζε από υπέροχες εφαρμογές και ιδέες.
Ο Στιούαρτ και η ομάδα του έβγαλαν πολλές εκδόσεις του «The Whole Earth Catalog”, και τότε, όταν είχε κάνει τον κύκλο του, έβγαλαν και μία τελευταία έκδοση.Αυτό συνέβη στα μέσα της δεκαετίας του ’70, και είχα την δική σας ηλικία. Στο οπισθόφυλλο της τελευταίας αυτής έκδοσης, υπήρχε μία φωτογραφία που απεικόνιζε το ξημέρωμα σε έναν επαρχιακό δρόμο, έναν δρόμο στον οποίο θα μπορούσατε να βρεθείτε και εσείς κάποια στιγμή, εάν είστε περιπετειώδεις τύποι, να κάνετε ώτο-στοπ. Κάτω από αυτήν την φωτογραφία, υπήρχε μια λεζάντα με τα λόγια: «Stay hungry. Stay foolish». Δηλαδή, «Μείνε πεινασμένος. Κάνε την τρέλα σου». Ήταν το αποχαιρετιστήριο μήνυμα της ομάδας του Στιούαρτ, καθώς υπέγραφαν την τελευταία τους έκδοση.
Μείνε πεινασμένος. Μείνε ανόητος. Αυτό ευχόμουν και εγώ πάντοτε για τον εαυτό μου. Και τώρα, καθώς αποφοιτάτε για να αρχίσετε μια καινούργια ζωή, εύχομαι και για σας το ίδιο, ακριβώς, πράγμα.

Stay Hungry. Stay Foolish.
Thank you all very much.

ΥΓ: Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά, υπάρχει στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση:
Text of Steve Jobs' Commencement address (2005)