[aeriko]

Η πολιτική θρησκεία, που περιλαμβάνει ένα ιερό ημερολόγιο και ένα ιερατείο στις διάφορες ζώνες της πόλης, αναπτύσσεται από τον 11ο έως τον 8ο αιώνα π.Χ. Χαρακτηρίζεται από την θυσία και τα κοινά δείπνα με το κρέας του σφαγιασθέντος ζώου. Ο πυθαγόρειος και ορφικός αντινομισμός, που φανερώνεται τον 6ο αιώνα, με την χορτοφαγία και τις άλλες απαγορεύσεις του, υποβάλλει την θυσία σε μία ανελέητη κριτική. Τα Ελευσίνια Μυστήρια αποτελούν έναν απόκρυφο θεσμό, που εξασφαλίζει ένα είδος αθανασίας σε όλους τους πολίτες της αθηναικής πόλεως. Στην ελληνιστική εποχή άλλες πιο κλειστές κοινότητες μυστηρίων θα σηματοδοτήσουν μια εποχή που θα υπερτονίσει την εξατομίκευση και την εσωτερικοποίηση της τελετουργίας.

Αυτή η εξατομικευτική τάση είχε κιόλας παρουσιαστεί με την μορφή μιας παράξενης προσωπικότητας, προφήτη και θεραπευτή, που σκιαγραφείται από τον σύνθετο όρο ιατρομάντις (από το ιατρός και μάντις).
Ανάμεσα στους Ελληνες ιατρομάντεις, που δεν ανήκουν απλά στην περιοχή του μύθου, οι πιο σπουδαίοι είναι ο Επιμενίδης από τη Κρήτη, ο Ερμότιμος από τις Κλαζομενές, ο Αρισταίος από τα Προικονήσια, ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα και ο Πυθαγόρας από την Σάμο. Τους θεωρούσαν ικανούς για διάφορα κατορθώματα, που περιλάμβαναν την αυστηρή δίαιτα, την πρόγνωση, την θαυματουργία, την πανταχού παρουσία, την ανάμνηση προηγουμένων βίων, το εκστατικό ταξίδι και την μεταφορά μέσα στο χώρο. Μια ολόκληρη πλατωνική και πυθαγορική παράδοση θα συνεχίσει να εξυμνεί τα ανδραγαθήματα αυτών των ημιθέων προσωπικοτήτων και να τους μιμείται με τις θεουργικές μεθόδους που θα κωδικοποιηθούν κατά την ρωμαική εποχή.