* Μέχρι το 1940, δυο διαδρομές συνέδεαν την Καστοριά με τη Φλώρινα: ο "αμαξιτός" δρόμος στα βορειοδυτικά, βατός ακόμη και τον χειμώνα, ανηφόριζε από την Καστοριά στην κοιλάδα της Κορέστης που εκτείνεται από το Πισοδέρι ως την Σλίβενη (σημερινή Κορομηλιά).
Κρανιώνας (άποψη οικισμού από τον Άνω Κρανιώνα)
* Με κατάφυτα και συχνά χιονισμένα ψηλά βουνά τριγύρω, άλλοτε απλωμένη κι άλλοτε στενή και στριφογυριστή, με μυστικά λημέρια ληστών, η κοιλάδα ακολουθούσε τη ροή του παραποτάμου του Αλιάκμονα (Βίστριτσα).
* Τέσσερις ώρες μετά, ο δρόμος συναντούσε το Γκαμπρέσι (Γάβρος), χωριό πλινθόκτιστο, με 300 χριστιανούς και εκκλησία, και λίγο αργότερα έστριβε δυτικά, για την Κορυτσά και τα λιμάνια της Αδριατικής. Η διαδρομή μέχρι τη Φλώρινα απαιτούσε 11 ώρες συνολικά, αλλά ένας καβαλάρης μπορούσε να πάρει το μονοπάτι βορειοανατολικά (την "ημιονική οδό") και να φθάσει σε 8 ώρες. Ανάμεσα στις δύο διαδρομές βρίσκονταν ο Κρανιώνας, ο Μαυρόκαμπος, τα Χάλαρα, ο Άγιος Αντώνιος, πιο βόρεια το Μακροχώρι και ο Μελάς, που από το 1999 αποτελούν το δημοτικό διαμέρισμα των Κορεστείων.
Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (Άνω Κρανιώνας)
* Σήμερα το τοπίο είναι αρκετά αλλαγμένο. Η εθνική οδός Ε-86, πάνω στην παλιά χάραξη, συναντά και πάλι την αυξημένη κίνηση προς το μεθοριακό φυλάκιο της Κρυσταλλοπηγής που συνδέει την Ελλάδα με την Αλβανία. Τα 65 χιλιόμετρα μεταξύ Φλώρινας και Καστοριάς διασχίζονται γρήγορα. Ο Κρανιώνας, ο Γάβρος (ερειπωμένα πλέον), ο Νέος Οικισμός (Κορέστεια) αφηγούνται με την εικόνα τους τις περιπέτειες του παραμεθόριου ορεινού χώρου στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, μετά τον Εμφύλιο.
Συναντήσαμε τον Κυρ-Μανώλη στο εσωτερικό της εκκλησίας. Μας καλοδέχθηκε και προσφέρθηκε να μας ξεναγήσει για λίγο στον εσωτερικό χώρο της εκκλησίας ανακαλώντας ταυτόχρονα από την μνήμη του θύμισες και εικόνες...
* Μέχρι το 1923 μουσουλμάνοι ζούσαν στον Άγιο Αντώνιο (τότε Ζερβαίνη), ενώ τα υπόλοιπα χωριά κατοικούνταν από χριστιανούς, ανάμεικτους όσον αφορά τις συμπάθειές τους στην ελληνορθόδοξη και στην εξαρχική εκκλησία. Με μέσο μέγεθος 600 έως 700 κατοίκων και ονομασίες που υποδήλωναν το σλαβόφωνο ιδίωμα της περιοχής, αντιμετώπισαν με μικρές απώλειες την ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος το 1912. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, 50 προσφυγικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Αντώνιο, διατηρώντας σταθερό τον αριθμό των 4.000 κατοίκων στους επτά οικισμούς μέχρι το 1940.
Άποψη από το καμπαναριό της εκκλησίας. Διακρίνεται η ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στην κορυφή του καμπαναριού.
