Η θρησκεία στην Ελλάδα

[aeriko]

Η λογοτεχνία συνδέεται γενικά με τον μύθο. Αυτή είναι και η περίπτωση των ομηρικών επών, που στην αρχή ήταν προφορικά και καταγράφηκαν κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. Ο Ομηρος, ο Ησίοδος και οι άλλοι ποιητές διαθέτουν μία ανυπολόγιστη θεολογική βαρύτητα. Η Θεογονία του Ησίοδου παρουσιάζει την γέννηση των φυσικών δυνάμεων και των θεών από το πρωταρχικό Χάος, τη Γη, τον Τάρταρο και τον Ερωτα, τους παλαιούς Τιτάνες, που τους ακολουθεί η γενιά του Κρόνου, ο οποίος ευνουχίζει τον πατέρα του Ουρανό, και την γενιά του Δία, που θριαμβεύει πάνω στον πατέρα του Κρόνο και τον εξορίζει κάπου στη γή, στη Σικελία ή, σύμφωνα με άλλες εκδοχές σ’ ένα νησί του Ατλαντικού. Ο Ησίοδος, επίσης, εξηγεί την παρακμή της ανθρωπότητας, την μετάβασή της από την χρυσή και την αργυρή στην χάλκινη εποχή των μεγάλων ομηρικών ηρώων, και τελικά στην σημερινή σιδηρά εποχή. Αλλοι διδακτικοί ποιητές, όπως ο Θεόγνις από τα Μέγαρα, ή λυρικοί, όπως η Σαπφώ μας παρουσιάζουν καινούρια θέματα της ζωής των θεών.
Το ελληνικό πάνθεον έχει οριστεί σαν ινδοευρωπαικό, έχει όμως υποστεί την καθοριστική επίδραση της Μέσης Ανατολής και της Ανατολίας. Ο Ζεύς είναι ένας επουράνιος ινδοευρωπαικός θεός, βασιλιάς της γενιάς του Ολύμπου, προικισμένος με εκχειλίζουσα γονιμοποιητική δύναμη. Εχει σαν σύμβολα τον κεραυνό και τον αετό. Η νόμιμη γυναίκα του, η Ηρα, επανειλημμένα απατημένη, σκληρή, υπερβολικά ζηλόφθονη και κατά κάποιο τρόπο αντιπαθητική, είναι η αδιαφιλονίκητη εξουσιάστρια των τοκετών. Ο Ζεύς έχει πολλά παιδιά, μόνον ένα γιό όμως από την Ηρα: τον Αρη, που δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικός. Η Αθηνά, η σοφή παρθένα, βγήκε κατά θαυμαστό τρόπο, ντυμένη με την πανοπλία της, από το κεφάλι του Διός, χωρίς την σύζευξη του με κάποια γυναίκα. Διδάσκει στις γυναίκες τις οικιακές τέχνες, ενώ στους άντρες τις πολεμικές. Η Λητώ, από την γενιά των Τιτάνων, συνέλαβε από τον Δία τους δίδυμους Αρτεμι και Απόλλωνα. Η Αρτεμις, αφέντρα των ζώων (ποτνία θεά), είναι η παρθένα που αγαπά το κηνύγι και που, στην Βραυρώνα για παράδειγμα, προεδρεύει στις εφηβικές μυσταγωγίες των κοριτσιών. Κάτω απ’ αυτήν την ψυχρή και άκαμπτη προσωπικότητα κρύβεται μια μεγάλη θηλυκή θεότητα, που πιθανότατα προέρχεται από ένα προινδοευρωπαικό υπόστρωμα. Ο Απόλλων, ο ακτινοβόλος θεός, αλλά και κάτοχος της λύρας και του τόξου, ο σύντροφος των Μουσών, κρύβει κάτω από την ορθολογική του παρουσία τα πιο βαθειά μυστικά των προφητικών ικανοτήτων, της ενορατικής έκστασης, της θεραπευτικής και των εξαγνισμών. Η νύμφη Μαία, κόρη του τιτανίδη γίγαντα Ατλαντα, συλλαμβάνει από τον Δία τον αγγελιαφόρο Ερμή, που τ’ όνομά του συνδέεται με τις φαλικές πέτρες (ερμαί) που καθόριζαν τα όρια των ιδιοκτησιών. Ειναι επίσης, θεός ψυχοπομπός και παίζει τον ρόλο του Πονηρού. Η Δήμητρα, αδελφή του Διός, του χαρίζει την Περσεφόνη, τη βασίλισσα του κάτω κόσμου, η Σεμέλη από τη Θήβα του χαρίζει τον Διόνυσο. Η Αφροδίτη, θεά του έρωτα, η ανατολική Ιστάρ/Αστάρτη, που φτάνει στην Ελλάδα από τη Κύρπο, έχει για σύζυγο τον Ηφαιστο, το χωλό μεταλλουργό. Ο Ποσειδών και ο Αδης είναι αδελφοί του Διός και προεδρεύουν αντίστοιχα στη σφαίρα των υδάτων και του κάτω κόσμου.
Ο Διόνυσος είναι ένας παράξενος θεός. Αν και είναι γιός του Δία και της πριγκίπισσας Σεμέλης από τη Θήβα, θεωρούσαν ότι προερχόταν από τις μυστηριώδεις περιοχές της Θράκης ή της Φρυγίας. Κι αυτό επειδή, έστω και αυτόχθων, αντιπροσωπεύει μέσα μας τον Αλλο, δηλαδή εκείνες τις αδιαφιλονίκητες αντικοινωνικές δυνάμεις που απελευθερώνει η θεική μανία. Η μέθη από το κρασί, οι σεξουαλικές ακρότητες, οι μάσκες και το θέατρο δεν είναι παρά τα εξωτερικά σύμβολα αυτής της περιπαθούς θεότητας. Οι ορδές των γυναικών που κατέχει, οι Μαινάδες, διατρέχουν τα βουνά σε κατάσταση ύπνωσης, διαμελίζοντας με τα χέρια τους τα άγρια θηρία και τρώγοντας το ωμό κρέας τους. Ετσι λοιπόν, το μάθημα του Διονύσου αντιστρατεύεται τελείως τους κοινωνικούς κανόνες.