Ληξιαρχείο λέξεων.. - Σελίδα 11

riga · #**101** 02-11-2010, 12:32

Απόσπασμα:

Αρχική Δημοσίευση από Hekima

Η λέξη ψήφος, αρχικά, προσδιόριζε τη μικρή λεία πέτρα (απ εδώ και το ψηφιδωτό) την οποία χρησιμοποιούσαν για την καταμέτρηση εκλογικών προτιμήσεων.
Τα πρώτα ψηφοδέλτια χρησιμοποιήθηκαν στις Δημοτικές εκλογές του 1914. Μέχρι τότε σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσοι υποψήφιοι.
Η κάθε κάλπη χωριζόταν εσωτερικά σε δύο μέρη
που αντιστοιχούσαν, εξωτερικά, σε δύο χρώματα, το άσπρο (θετική ψήφος) και το μαύρο (αρνητική ψήφος).
Απ εδώ και η φράση “τον μαύρισαν”.
Ο ψηφοφόρος έπρεπε να περάσει απ΄ όλες τις κάλπες και να πάρει από τον κάθε υπάλληλο, που στεκόταν μπροστά από κάθε κάλπη, το σφαιρίδιο. Ο κάθε υπάλληλος φώναζε δυνατά το όνομα του υποψήφιου. Ο ψηφοφόρος καταψήφιζε ρίχνοντας σε όλες τις κάλπες την ψήφο στο μαύρο τμήμα , ενώ , μόνο, σε μία έριχνε το σφαιρίδιο στη λευκή.
Για να γνωρίζουν τον ακριβή αριθμό των “δικών τους” και να αποφύγουν λαθροχειρίες η θετική ψήφος ήταν, συνήθως, δαγκωμένη, για να αναγνωρίζεται στην καταμέτρηση.
Απ εδώ και η φράση “θα το ρίξω δαγκωτο” (Γ. Δαμιανός)

Καλό και επίκαιρο

Carduelis · #**102** 06-11-2010, 19:32

"Κόμμα = Ομάς ανθρώπων, ειδότων ν' αναγιγνώσκωσι και ν' αρθογραφώσιν εχόντων χείρας και πόδας υγιείς, αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες ενούμενοι υπο ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι ν' αναβιβάσωσιν αυτόν δια παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παρέχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι"
Εμμανουήλ Ροΐδης , Έλληνας πεζογράφος και κριτικός (1836-1904)

gemara · #**103** 06-11-2010, 19:52

Πολιτικός: Αυτός που έχει αποτύχει στα διάφορα επαγγέλματα, άνθρωπος με μέτρια νοημοσύνη, αμφίβολη ηθική και εξαιρετικά κοινότυπος.

Walter Boughton Pitkin

(ο οποίος γεννήθηκε μάλιστα στην Υψηλάντη του Michigan το 1878)

skippybi · #**104** 06-11-2010, 21:16

μαυρογιαλούρος

υποκριτής και ανίκανος πολιτικός, πολιτική φάρα

Carduelis · #**105** 17-11-2010, 18:46

Πρόσφατες ακόμα οι εκλογές, αλλά μην νομίζετε πως μόνο η γενιά μας ασχολήθηκε επικριτικά με πολιτικούς και κόμματα. Διαχρονικό το κακό..
Το 1936 ο μεγάλος Μάρκος έγραψε ένα ωραίο τραγουδάκι σχολιάζοντας την επικαιρότητα της εποχής (θάνατοι πρωθυπουργών, πολιτική κατάσταση κλπ):

Απέθανε ο Κονδύλης μας
πάει και ο Βενιζέλος
την πούλεψε κι ο Δεμερτζής
που θα ‘φερνε το τέλος.

Όσοι γινούν πρωθυπουργοί
όλοι τους θα πεθάνουν
τους κυνηγάει ο λαός,
απ’ τα καλά που κάνουν.

Βάζω υποψηφιότητα
πρωθυπουργός να γίνω,
να κάθομαι τεμπέλικα
να τρώω και να πίνω.

Και ν’ ανεβαίνω στη Βουλή
εγώ να τους διατάζω,
να τους πατώ τον ναργιλέ
και να τους μαστουριάζω.

Μάγκες τις πόρτες!!

#!

κι εδώ τραγουδισμένο από τον ίδιο, δίχως την πρώτη στροφή λόγω λογοκρισίας.
#!

Και για την ιστορία: (από τον Σαραντάκο)
Το 1936 πράγματι συνέβηκαν αλλεπάλληλοι θάνατοι πολιτικών που είχαν διατελέσει πρωθυπουργοί.
Μετά την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β με το νόθο δημοψήφισμα του Νοεμβρίου 1935, ορκίζεται κυβέρνηση Δεμερτζή και προκηρύσσονται εκλογές για τις 26.1.1936. Από τις εκλογές, οι δυο μεγάλες παρατάξεις βγαίνουν σχεδόν ισόπαλες. Οι φιλελεύθεροι (βενιζελικοί) παίρνουν 126 έδρες και μαζί με τους συμμάχους τους έχουν 142 βουλευτές. Οι αντιβενιζελικοί έχουν 143 βουλευτές (72 το Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη, 60 η Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωσις των Κονδύλη-Θεοτόξη, 7 η Ένωση Ελευθεροφρόνων του Μεταξά και 4 το Εθνικό Μεταρρυθμιστικό Κόμμα). Το Παλλαϊκό Μέτωπο (ΚΚΕ) πήρε 15 έδρες και τυπικά έγινε ο ρυθμιστής της κατάστασης. Ο γραμματέας του, ο Στέλιος Σκλάβαινας, υπέγραψε στις 19.2.36 με τον Θ. Σοφούλη των Φιλελευθέρων το μυστικό και αργότερα περίφημο σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα, που ποτέ δεν υλοποιήθηκε.
Λίγες μέρες μετά τις εκλογές, στις 31 Ιανουαρίου 1936, πεθαίνει ο πρώτος πρωθυπουργός, ο Γεώργιος Κονδύλης (1879-1936), δυο φορές πρωθυπουργός, το 1926 και το 1935, και τις δυο με πραξικόπημα. Στις 6 Μαρτίου 1936 ο Σοφούλης εκλέγεται πρόεδρος της Βουλής με τις ψήφους των Φιλελευθέρων και της Αριστεράς. Ο Σοφούλης πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, αλλά την κατέθεσε και πρότεινε στο βασιλιά να γίνει πρωθυπουργός ο Δεμερτζής με τον όρο να παραμείνει υπουργός Στρατιωτικών ο Μεταξάς. Τελικά ορκίστηκε στις 14 Μαρτίου η κυβέρνηση Δεμερτζή με τον Μεταξά αντιπρόεδρο.
Και τότε πεθαίνει ο δεύτερος πρωθυπουργός -στις 18 Μαρτίου 1936, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στο Παρίσι. Κι ενώ η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να εκτεθεί ο νεκρός σε λαϊκό προσκύνημα στη Μητρόπολη και μετά να ταφεί στην Κρήτη, οι αντιβενιζελικοί, με επικεφαλής τον μετέπειτα κατοχικό πρωθυπουργό Ι. Ράλλη, οργάνωσαν διαδηλώσεις και η κυβέρνηση, φοβούμενη τις ταραχές, έδωσε εντολή το αντιτορπιλικό που ερχόταν από τη Γαλλία να κατευθυνθεί κατευθείαν στα Χανιά.
Τρίτος θάνατος πρωθυπουργού, τη νύχτα της 12 προς 13 Απριλίου. Ο εν ενεργεία πρωθυπουργός Κ. Δεμερτζής, που ήταν και καθηγητής Πανεπιστημίου και εθεωρείτο υπεράνω κομμάτων και είχε ακριβώς γι’ αυτό το λόγο επανέλθει στην πολιτική το 1935, βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του από ανακοπή καρδιάς. Αποτέλεσμα είναι ότι ο βασιλιάς Γεώργιος, πραξικοπηματικά, ενώ υπήρχε Βουλή με δεδηλωμένη πλειοψηφία, έδωσε την εντολή στον Μεταξά, που ήταν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.Τελικά τα αστικά κόμματα, είτε παραπλανημένα είτε εν γνώσει τους, έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης ή ανοχής στον Μεταξά, πιστεύοντας τάχα ότι η κυβέρνησή του ήταν μεταβατική.

Carduelis · #**106** 17-11-2010, 19:18

Η έκφραση "την πούλεψε" (έφυγε) που τραγουδάει ο Μάρκος στο τραγούδι του πιό πάνω και που έχει επιζήσει μέχρι σήμερα δεν έχει σεξουαλικά υπονοούμενα.
Βρισκόμαστε σε μια εποχή που όλος ο κόσμος φοράει καπέλο, και η πιο γνωστή μάρκα καπέλων είναι ο Πουλόπουλος (που το εργοστάσιό του σώζεται στα Πετράλωνα). Πιλοποιείον Πουλοπούλου, και στις διαφημίσεις Πιλ-Πουλ.

Όποιος έφευγε από μια παρέα, ιδίως δε όποιος έφευγε βιαστικά, έπαιρνε το καπέλο του από την καπελιέρα και “γινόταν Πουλόπουλος”. Στην αρχή η φράση “γίνομαι Πουλόπουλος” σημαίνει απλώς φεύγω, αλλά επίσης παίρνει και τις σημασίες “φεύγω βιαστικά, το σκάω” και “δραπετεύω”.
Γίνομαι Πουλόπουλος και σε συντομία: Γίνομαι Πούλος, και σε συνδυασμό με το πουλί που πέταξε έχουμε το ρήμα “την πουλεύω”.

Carduelis · #**107** 17-11-2010, 21:27

"Χούντα" και "τσόντα" (κοπυπάστωμα από τα 24 γράμματα)
Επειδή είναι 17 Νοέμβρη σήμερα ψάχνοντας, έπεσα πάνω στην ετυμολογία της λέξης χούντα που είναι η ίδια με αυτήν της λέξης.. τσόντα, η εκδίκηση της γλώσσας!
Η ισπανική λέξη junta (προφ. “χούnτα” > στα ελλ. “χούντα” ) σημαίνει “ένωση-σύνδεσμος”. Κατά το Oxford English Dictionary ο ισπανικός όρος καθιερώθηκε το 19ο αιώνα, όταν ο Ναπολέων εισέβαλε στην Ισπανία. Τότε, οι Ισπανοί επαναστάτες/μαχητές κατά των Γάλλων οργανώνονταν σε ομάδες από μια στρατιωτική επιτροπή, μία Χούντα, και έτσι ο όρος έμεινε με τη σημασία του “στρατιωτικού συνδέσμου”. Στα ελληνικά δηλώνει τις στρατιωτικές ομάδες που επιχειρούν να καταλάβουν παράνομα την εξουσία, αν και χρησιμοποιείται, κυρίως, για τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967), επειδή με αυτό τον όρο χαρακτήρισαν το συγκεκριμένο πραξικόπημα οι ραδιοφωνικοί σταθμοί του BBC και Deutsche Welle.
Στα ισπανικά η λ. Χούντα χρησιμοποιείται στη δημόσια διοίκηση με την έννοια του Συνδέσμου (της Λέγκας), χωρίς να έχει αρνητική σημασία, π.χ. Junta de Andalucia
Εντελώς τυχαία είναι η ετυμολογική σχέση της λέξης Χούντας με τη λέξη τσόντα (τσοντάρω, τσοντάρισμα). Προέρχονται και οι δύο από το λατινικό ρήμα iungere (: ενώνω, συνδέω) > ιταλ.: giunta > ισπ.: junta. Ο όρος “τσόντα” (πορνό σινεμά) χρησιμοποιήθηκε, γιατί οι πρώτες πορνογραφικές σκηνές παρουσιάστηκαν εμβόλιμες σε φιλμ με τελείως διαφορετικό περιεχόμενο.

Carduelis · #**108** 17-11-2010, 21:40

Οδός Σταδίου και χεζοπόταμος (από το περιοδικό exodos)

Όλοι γνωρίζουμε την οδό Σταδίου, στο κέντρο της Αθήνας. Ενώνει την Ομόνοια με το Σύνταγμα και σφύζει από ζωή όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας. Την προτιμούν οι διαδηλωτές ή οι γιάπιδες (τράπεζες και ακτίνα του πάλαι ποτέ χρηματιστηρίου). Την προτιμούν οι βιβλιόφιλοι (στοά βιβλίου και επιλεγμένα βιβλιοπωλεία). Την προτιμούν όσοι τρελαίνονται για shopping therapy. Όλα μοιάζουν γνωστά και οικεία στην οδό Σταδίου.
Εκείνο που, ίσως, προκαλεί την πρώτη εύλογη απορία είναι το ίδιο το όνομα της: Σταδίου; από που και ως που; Που βρέθηκε το Στάδιο; Μήπως υπήρχε κάποτε και το γκρέμισαν; Τίποτα απ όλα αυτά δεν ισχύει. Σύμφωνα με τον αρχικό πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης των Αθηνών προβλεπόταν ότι η οδός Σταδίου θα φτάσει μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο. Η αντιβασιλεία του Όθωνα, όμως, δεν προχώρησε στη υλοποίηση του σχεδίου, είτε γιατί δεν υπήρχαν τα απαιτούμενα κονδύλια, είτε γιατί δεν επιθυμούσε προστριβές με τους κτηματίες, που έπρεπε να τους απαλλοτριώσει τα κτήματα, είτε και για τους δύο λόγους. Έτσι, ο δρόμος έμεινε στη μέση, αλλά διατηρήθηκε το αρχικό όνομα, σαν στοιχειωμένη κατάρα των «πολεοδόμων» Σταμάτη Κλεάνθη, Εδουάρδο Σάουμπερτ, Κλέντζε για να θυμίζει στους γραφειοκράτες ότι έχουν αφήσει το έργο μισοτελειωμένο. Όσο και αν προσπάθησαν τρεις φορές να απαλλαγούν από την «κατάρα» και να τη μετονομάσουν σε οδό Φειδίου, Ακακιών (κάποτε υπήρχαν ακακίες στα πεζοδρόμια), Ουίνστον Τσόρτσιλ, το όνομα της παρέμεινε Σταδίου.
Πάντως, η χάραξη της Σταδίου δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Αρκεί να αναλογιστείτε ότι εκεί που τώρα υπάρχει ο πολυσύχναστος δρόμος, μέχρι τη δεκαετία του 1850 ήταν το ποτάμι – ρέμα του Βοϊδοπνίχτη. Μάλιστα, στο ύψος του Αρσακείου υπήρχε γέφυρα για να ενώνει τις δύο όχθες. Το 1852 μία ξαφνική νεροποντή παρέσυρε τη γέφυρα, με αποτέλεσμα να κοπεί η Αθήνα στα δύο. Η πηγή του ρέματος ξεκίναγε από το Λυκαβηττό διερχόταν κατά μήκος της οδού Βουκουρεστίου (τότε την έλεγαν χεζοπόταμο) και διέσχιζε την Σταδίου.
Κατά το 1860 το ρέμα σκεπάστηκε και σχηματίστηκε η σημερινή οδός Σταδίου. Στη διάρκεια των έργων επιχωμάτωσης της Σταδίου κατασκευάστηκε και ο πρώτος υπόνομος της πρωτεύουσας από την Γαλλική Αποστολή Δημοσίων Έργων. Έτσι, Σχηματίστηκε ο πρώτος ευθύς δρόμος της Αθήνας, με πολύ μεγάλα πεζοδρόμια και ανθοστολίστηκε με πανέμορφες ακακίες. Ακόμα και σήμερα, όμως, το νερό συνεχίζει να περνά υπόγεια γι αυτό και πολλά από τα υπόγεια των παλαιών κτηρίων πλημμυρίζουν. Ο χεζοπόταμος είναι πάντα από κάτω μας...

Carduelis · #**109** 27-11-2010, 13:35

To μουσικό σήμα της "Αθλητικής Κυριακής" μας συντροφεύει πολλά χρόνια..
Ο Γιάννης Διακογιάννης λέει κάπου οτι μέχρι και σήμερα πίστευε ότι το μουσικό αυτό σήμα προερχόταν από κάποιο κομμάτι ξένου συνθέτη, καθώς αυτό μόνο του είχε πει η Αιμιλία Ροδή, μουσική επιμελήτρια τότε του «ΕΙΡΤ». «Παρά τις εκκλήσεις μου -λέει- ουδέποτε θέλησε να μου πει από πού προήλθε αυτό το μουσικό σήμα και με τα πολλά μού είπε μόνο ότι είναι ξένο».
Στην πραγματικότητα είναι του έλληνα συνθέτη Χρήστου Λεοντή ..

..που το δημιούργησε κατά παραγγελία, αλλά όχι για την αθλητική εκπομπή, αλλά για μια διαφήμιση τσιγάρων!
Ο Χρήστος Λεοντής, την έγραψε το 1969 για μια διαφήμιση της καπνοβιομηχανίας «Παπαστράτος», η οποία εκείνη τη χρονιά ήταν χορηγός της ραδιοφωνικής εκπομπής του ΠΡΟ-ΠΟ. Οπως μάλιστα λέει ο συνθέτης, αρχικά δεν είχε ιδέα ότι η σύνθεσή του θα έντυνε το σήμα έναρξης της «Αθλητικής Κυριακής» και το άκουσε κατά την προβολή της εκπομπής. Ποτέ μάλιστα επί 36 χρόνια που χρησιμοποιείται το συγκεκριμένο μουσικό σήμα δεν πήρε κάποια αποζημίωση από τα δικαιώματα χρήσης του στην εκπομπή.
Την «Αθλητική Κυριακή» την ξεκίνησε στο τότε «ΕΙΡΤ» ο Γιάννης Διακογιάννης και ήταν, η πρώτη εκπομπή στην τηλεόραση που διέθετε σπόνσορα, τα τσιγάρα «Ασσος Φίλτρο». Ισως εδώ να βρίσκεται και η απάντηση στο πώς βρέθηκε η σύνθεση του Χρήστου Λεοντή ως μουσικό σήμα της εκπομπής, καθώς η συγκεκριμένη μάρκα τσιγάρων ανήκει στην καπνοβιομηχανία «Παπαστράτος».

«Ενάμιση χρόνο μετά -προσθέτει ο Γ. Διακογιάννης- η δικτατορία απαγόρευσε τη διαφήμιση στην τηλεόραση».
Οτι και να λέμε, μπάλλα και τσιγάρο πάντα έκαναν παρέα!

Carduelis · #**110** 27-11-2010, 14:15

..κι επειδή έπιασα τα περί τσιγάρου, ένα ενδιαφέρον άρθρο ενός καλού φίλου και συναδέλφου από το νοσοκομείο με ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία για τον καπνό, το τσιγάρο και τα τσιμπούκια (..καπνοσύριγγες)

Το χρονικό του καπνού – Απαγόρευση του 1856

Πολλοί πιστεύουν ότι η επίδραση του καπνίσματος στην υγεία των καπνιστών οδήγησε στη διατύπωση μιας αντικαπνιστικής νομοθεσίας. Οι λόγοι όμως είναι διάφοροι. Στην Ελλάδα, παραδείγματος χάριν, ήδη το 1856, πολύ πριν, αρχίσουν να κυκλοφορούν τα πρώτα βιομηχανοποιημένα τσιγάρα το 1881, η Βασίλισσα Αμαλία, ενεργώντας εξ ονόματος του Βασιλέα Όθωνα, υπέγραψε Βασιλικό Διάταγμα που απαγόρευε το κάπνισμα σε όλα τα δημόσια γραφεία και καταστήματα της χώρας. Ο λόγος ήταν ο κίνδυνος πυρκαγιάς, που ακόμα και σήμερα παραμένει η συχνότερη αιτία πυρκαγιάς στον τόπο μας (το 20% των πυρκαγιών οφείλονται σε αναμμένο τσιγάρο). Νόμοι σχετικοί με την απαγόρευση του καπνίσματος στην Ελλάδα, υπάρχουν εδώ και 150 χρόνια.

«Θέλοντες να προλάβωμεν όσον ένεστι τα εξ ενδεχομένων πυρκαϊών δυστυχήματα, επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.
Α. Απαγορεύεται η χρήσις του καπνίζειν είτε διά καπνοσυρρίγγων (τσιμπουκίων), είτε διά σιγάρων, εις πάντας εν γένει τους υπαλλήλους και υπηρέτας του Κράτους εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων.
Β. Η απαγόρευσις αύτη επεκτείνεται και εις πάντα άλλον προσερχόμενον εις τα ειρημένα καταστήματα και γραφεία χάριν υποθέσεως ή άλλης τινος αιτίας.
Γ. Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.
Εν Αθήναις, την 31 Ιουλίου 1856».
Το διάταγμα υπέγραψε, «εν ονόματι του βασιλέως», η βασίλισσα Αμαλία…

Διαφήμιση της καπνοβιομηχανίας ΚΑΡΕΛΙΑ. Φωτογραφία: National Geographic.

Το χρονικό του καπνού

Το μαγικό φυτό των Ινδιάνων που έφερε ο Κολόμβος στην Ισπανία από τον Nέο Kόσμο, κατέκτησε γρήγορα την αυτοκρατορία του Καρόλου Ε΄, συνεπήρε, χάρη στην Αικατερίνη των Μεδίκων, τη Γαλλία ως «φυτό της βασιλίσσης» ή «νικοτιανή», κυριάρχησε στην Αγγλία ως «tobacco» και απλώθηκε, με εκπληκτική για την εποχή ταχύτητα, στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία και τη Ρωσία, για να φτάσει, στα τέλη του 16ου αιώνα, στη Θεσσαλονίκη, «εις τα περίχωρα της οποίας», γράφει ο Πουκεβίλ, «εκαλλιέργησαν το πρώτον φυτά δύο Γάλλοι έμποροι».

Ήταν 12 Οκτωβρίου 1492, απόγευμα, όταν ο Κολόμβος και οι σύντροφοί του ανακάλυψαν τον καπνό. «Μου προσφέρθηκαν», σημείωσε στο ημερολόγιό του ο Γενουάτης θαλασσοπόρος, «μερικά αποξηραμένα φύλλα» που ανέδιδαν «ένα χαρακτηριστικό ιδιάζον άρωμα». Ο Rodrigo de Jerez, που ταξίδευε μαζί του, θα παρατηρήσει λίγο αργότερα τη διαδικασία του καπνίσματος και θα τη μεταφέρει στην Ισπανία. Η εντύπωση που προκάλεσε εκπνέοντας καπνό από το στόμα ήταν τέτοια, που τον φυλάκισαν ως δαιμονισμένο. Όταν, κάμποσα χρόνια μετά, αποφυλακίστηκε, το κάπνισμα ήταν μια δημοφιλής συνήθεια σε όλη την Ευρώπη.
Στη Γηραιά Hπειρο ο καπνός πρωτοκαλλιεργήθηκε στην Πορτογαλία γύρω στα 1512. Στα 1531 οι Ευρωπαίοι αρχίζουν να καλλιεργούν στον Άγιο Δομήνικο και στη Βραζιλία καπνό για εμπορική εκμετάλλευση, ενώ το 1560 ο Γάλλος πρέσβης στην Πορτογαλία Jean Nicot de Villemain θα γράψει για τις ιαματικές ιδιότητες του καπνού, θα προπαγανδίσει τη χρήση της «νικοτίνης» στη γαλλική Αυλή και θα απαλλάξει την Αικατερίνη των Μεδίκων από τις βασανιστικές ημικρανίες της.
Στην Ιταλία ο καπνός εισήχθη πιθανώς πρώτα στο Βατικανό, από τον παπικό Nούντσιο της Λισσαβόνας, και εν συνεχεία θα ταξιδέψει σε όλη την Kεντρική Ευρώπη, υποβοηθούμενος από τις κινήσεις των στρατευμάτων κατά τη διάρκεια του Tριακονταετούς Πολέμου (1618-1648). Το σύγγραμμα του Μοnardes, που εκδόθηκε στη Σεβίλλη το 1571 και μεταφράστηκε στα αγγλικά έξι χρόνια αργότερα, προτείνει τη θεραπευτική χρήση του καπνού για 36 νοσήματα, μεταξύ των οποίων οι κεφαλαλγίες, οι αμοιβαδώσεις, οι αιμορραγίες, η λύσσα, οι αρθρίτιδες και ο καρκίνος.
Ο Sir Francis Drake και οι νέοι άποικοι της Αμερικής θα εισάγουν στη Βρετανία τη χρήση της πίπας, ενώ ο Sir Walter Raleigh θα πείσει ακόμα και τη βασίλισσα Ελισάβετ να δοκιμάσει.
Μέχρι τα πρώτα χρόνια του 17ου αιώνα το κάπνισμα της πίπας γίνεται μια εξαιρετικά διαδεδομένη συνήθεια, τόσο που οι Βρετανοί ιατροί θορυβούνται και με επιστολή τους το 1603 ζητούν από τον Ιάκωβο Α΄ να απαγορεύσει τη χρήση του καπνού χωρίς ιατρική συνταγή. Εκείνος, φανατικός αντικαπνιστής, θα γίνει ο πρώτος μονάρχης που θα επιβάλει υψηλή φορολογία στα προϊόντα καπνού, που καταφθάνουν σε ολοένα αυξανόμενες ποσότητες από την αποικία της Βασιλίσσης Παρθένου, τη θρυλική Βιρτζίνια. Το παράδειγμα του Iακώβου θα μιμηθούν σύντομα όλοι οι μεγάλοι Ευρωπαίοι μονάρχες, μεταξύ των οποίων ο Λουδοβίκος 14ος με τον καρδινάλιο Ρισελιέ.
Στην Οθωμανική αυτοκρατορία ο καπνός πιθανόν εισήχθη μέσω των Πορτογάλων εμπόρων και βρήκε τέτοια γρήγορη απήχηση, τόσο στην κατανάλωση όσο και στην καλλιέργειά του, ώστε μεταγενέστεροι συγγραφείς να θεωρούν ως χώρα προέλευσης της νικοτίνης όχι την Αμερική αλλά την Ανατολή.

Ρακοσυλλέκτες και αριστοκρατία

Ήδη από το 1614 η Σεβίλλη θα γίνει παγκόσμιο κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού, αναπτύσσοντας τη βιομηχανία παρασκευής πούρων. Τα τσιγάρα θα εφεύρουν λίγο αργότερα οι ρακοσυλλέκτες, που, αναμιγνύοντας υπολείμματα καπνού πούρων και τυλίγοντάς τα σε λεπτό χαρτί, είχαν ένα φτηνό υποκατάστατο. Όταν ο Ισπανός μονάρχης Φίλιππος B΄ επιστρέφει από την εξορία του στη Γαλλία το 1660, φέρνει μαζί του και τη γαλλική συνήθεια της εισπνοής ψιλοκομμένου ταμπάκου από τη μύτη, καθιστώντας την εξεζητημένη συνήθεια της ισπανικής αριστοκρατίας. Θα περάσουν περίπου 100 χρόνια πριν γίνει η πρώτη ιατρική παρατήρηση για τη σχέση της συνήθειας αυτής με τη δημιουργία καρκίνου του ρινοφάρυγγα.
Στην Αγγλία η επιρροή των αποίκων της Βιρτζίνια, και ιδιαίτερα του John Rolfe και της γυναίκας του, της περίφημης Ινδιάνας «πριγκίπισσας» Ποκαχόντας, είναι τεράστια. Το ζεύγος επισκέπτεται τη βρετανική Aυλή στα 1616 και εξασφαλίζει σημαντικές επενδύσεις για τις υπεράκτιες φυτείες καπνού της Βιρτζίνια. Ο γάμος αυτός προστάτευε, άλλωστε, τις φυτείες από πιθανές επιθέσεις των ιθαγενών. Το πρόσωπο της Ποκαχόντας θα διαφημίσει τα πρώτα χαρμάνια καπνού της Βιρτζίνια, και το κάπνισμα πούρων ή πίπας, καθώς και η ρινική εισπνοή ταμπάκου, θα γενικευθούν. Η αυξανόμενη δημοτικότητα του καπνού και η ραγδαία επέκταση των καλλιεργειών θα οδηγήσουν σε δραματική αύξηση της εισροής μαύρων σκλάβων της Δυτικής Αφρικής και σε εκτόπιση των ιθαγενών Ινδιάνων.
Η Γλασκόβη γίνεται στα μέσα του 18ου αιώνα το μεγαλύτερο κέντρο διακομιστικού εμπορίου του καπνού και ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια απ’ όπου περνά (και φορολογείται) όλη ανεξαιρέτως η παραγωγή καπνού της Αμερικής, κάτι που απετέλεσε μια από τις αφορμές του πολέμου της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας. Άλλωστε το πρώτο δάνειο προς τους επαναστατημένους αποίκους συνήφθη με τη Γαλλία και πληρώθηκε σε καπνό.

«Tι άλλο μπορεί να επιθυμήσει κανείς;»

Στα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου (1853-1856), η χρήση του «σιγαρέτου», υποβοηθούμενη και από την εφεύρεση των σπίρτων, θα γενικευθεί και γρήγορα θα διαδοθεί σε όλη την Ευρώπη, από την Τουρκία ως τη Βρετανία. Την ίδια εποχή τα πούρα γίνονται μόδα και η Κούβα γίνεται ο προνομιακός τόπος παρασκευής τους.
Τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια και τα τρένα αποκτούν πολυτελείς χώρους ειδικά διαμορφωμένους για τους καπνιστές, ενώ οι γυναίκες για πρώτη φορά αρχίζουν δειλά να φλερτάρουν με αυτήν την «ανδρική» συνήθεια. Η Γεωργία Σάνδη, την εποχή της συμβίωσής της με τον Σοπέν, γύρω στα 1850, διασκέδαζε να σοκάρει τους καλεσμένους της απολαμβάνοντας ένα πούρο μετά το πρόγευμά της – προάγγελος της εποχής που η γυναικεία χειραφέτηση, ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους, θα περάσει μέσα και από την υιοθέτηση του τσιγάρου.
Αμέσως μετά τον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα δωρεάν τσιγάρα στους στρατιώτες και η συνακόλουθη αυξημένη ζήτηση καπνού, μαζί με τις αυξήσεις στους καπνικούς φόρους, οδήγησαν στα ύψη τις τιμές των προϊόντων καπνού. Όταν ξέσπασε ο B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι καπνοβιομηχανίες ακολούθησαν την ίδια τακτική, διαφημίζοντας και μοιράζοντας δωρεάν τσιγάρα στους στρατευμένους σε ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες. Το τσιγάρο είχε πια κατοχυρωθεί σαν αυτονόητη και αναγκαία συνθήκη του στρατιώτη.
Η ανθρωπολογία της επιθυμίας ίσως κάποτε μελετήσει το πόσο εύκολα και με πόση ταχύτητα η χρήση του καπνού γενικεύθηκε, χωρίς εξαίρεση, σε όλη την υφήλιο. Η επίγνωση των καταστροφικών συνεπειών του στην υγεία και η άμεση συσχέτισή του με την καρκινογένεση, την ανεπάρκεια των στεφανιαίων και τις αγγειακές παθήσεις δεν μπόρεσαν να ανακόψουν τη χρήση του. Οι απαγορεύσεις, η διαπόμπευση, οι τιμωρίες, ακόμα και τα βασανιστήρια, αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά.
Φαίνεται πως η επίδραση του καπνίσματος, που περιγράφεται άλλοτε διεγερτική και άλλοτε ηρεμιστική, παραδόξως εξαρτάται από ό,τι ο καθένας προσδοκά από αυτό – ή, όπως θα έλεγε ο Oσκαρ Ουάιλντ: «Το τσιγάρο είναι ο τέλειος τύπος της τέλειας απόλαυσης. Είναι εξαίσιο και σε αφήνει ανικανοποίητο. Τι άλλο μπορεί να επιθυμήσει κανείς;».

ΓPHΓOPHΣ ΣTPATAKOΣ
Πνευμονολόγος, Επιμελητής της Κλινικής Εντατικής Θεραπείας
του Παν/μίου Αθηνών στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός».